zibaweb.com  زیبا وب ،سایت مفید برای معلمان ایرانی

چگونه معلم اثر بخشی باشیم،ویژگیهای معلم اثر بخش چیست،معلمان موفق،عوامل کار آمدی دبیران و معلمان،نقش حرکت معلم در کلاس،روش های جلب توجه دانش آموز در کلاس توسط معلم،نقش تشویق در یادگیری دانش آموز،ویژگیهای معلم کارآمد،معلم اثربخش،معلمان موفق،یادگیری ،روشهای اداره کلاس،روش تدریس موفق،آموزش وپرورش،شغل معلمی

مطالب مربوط به آموزش وپرورش وکلاس درس ومعلمان

كدام معلم كارآمد است؟

معلمي  شغل  مهمي  است  كه  ضرورت  آن  بر  كسي  پوشيده   نمي  باشد .اين  ضرورت از  نظر  مولفين ،عمدتا شكل  دهي  تجربياتي  است  كه  منجر  به  تغييرات  مطلوب  رفتاري  در  دانش  آموختگان  مي شود .بخاطر  همين  ضرورت  آشكار  است  كه  نقش  معلم  جنبه  نهادي  پيدا  كرده  و  بسياري  از  گروههاي  اجتماعي  و  افراد  و  دانشجويان  و  دانش  آموختگان  مختلف ،انتظارات  كلي  مشخصي  از آنچه  كه  يك  معلم  هست   و  بايد  باشد  دارند .اما  به  نظر  مي  رسد انتظارات  كلي  مورد نظر  در  عمل  دچار  مشكل  مي گردند . زيرا  همه  ما  در طول  حيات  تحصيلي  يا حرفه  اي  خود  با  معلمان  و  اساتيدي  مواجه  شده  ايم  كه  از آنها  با  كلمات  خوب  يا  بد  ياد  كرده  ايم !

بنابراين  يك  سوال  اساسي  پيش  مي  آيد  كه  آيا اين  دو معلم  با  يكديگر اصولا  يكسان  هستند  يا  اينكه  تفاوتي  بين  آنها وجود  دارد؟

آيا  همه  معلمان  باهوش و كارآمد  هستند؟آيا  مي  توان  ملاكهايي  براي  شايستگي يك  معلم  تصور  كرد  يا  اينكه  معلمان  همگي  يكسانند و  ملاك  مشخصي  براي  شايستگي  يكي  بر  ديگري  وجود  ندارد؟آيا  ذاتا  برخي  از افراد  معلم  به  دنيا  مي  آيند يا  معلمي  حرفه  اي  است  كه  بعضي  ها آنرا  بهتر  ياد  مي  گيرند؟ اين  سوالات ،مطالب مهم  و  حياتي  مي  باشند  كه  مي  بايست  به  آنها  پاسخ  خهاي  دقيق  داد. بطور  كلي  تحقيقات  اخير نشان  داده  كه  هوش   و  شخصيت  معلم  در مقايسه  با  توان  عملي  و  كاربردي   او  در  كلاس  درس  از  اهميت  كمتري  برخوردار است .به  عقيده  برونينگ  و  گلاور(1375)، اين  تحقيقات ،بسياري  از  مهارتهايي را  كه  موجب تفاوت  كيفي تدريس  مي  شود  مشخص  ساخته  اند.

به  عقيده  مك دانلد  معلمان خوب  قادرند  يادگيري   دانش  آموزان  را  افزايش  داده  و  از  طريق  پاداش  دادن  به  دانش  آموزان  و  دادن  امكانات  بيشتر  بريا  آموختن  ،سطح  انگيزه  آنها  را  بالا  ببرند. به  عقيده  برونينگ  و  گلاور ،در  كنار  نقش  هاي مورد  نظر ، معلمان  خوب  كه  از  آنها  به  نام  معلمان  كارآمد  نام  مي  بريم ،قادرند قدرت  تفكر  دانش  آموزان  را  پرورش  داده ،رشد  او  را  تسهيل  سازند  و  به  خوبي  از  عهده  اداره  كلاس  برآيند .به  منظور  بررسي  ويژگيهاي مورد  نظر  شايد  صلاح  باشد  آنها  را  با  تعمق  بيشتري  بنگريم .زيرا  چناچه  فونتانا   تصريح نموده  عليرغم  پژوهشهاي  انجام  شده  در  خصوص  ويژگيهاي  معلمان  كارآمد  و  موفق ،هنوز  يافته  ها  و  اطلاعات اندكي  موجود  است .اين  مسئله  البته  تعجب  آور نيست  زيرا  عوامل  زيادي  در  بيرون  از  معلم  وجود  دارند  كه  وضعيت  را  پيچيده  مي  سازند،مانند : سن ،توانايي  و  زمينه  هاي  اجتماعي ،اقتصادي ،دانش آموزان ،موضوع  تدريس ،محيط مدرسه و... به  عقيده  فونتانا  آنچه   براي يك  معلم  به  صورت  مجموعه  اي  از  شرايط  عمل  مي  كند  مي  تواند  براي  معلم   ديگر  يا  همان  معلم  در  شرايط  ديگر ،كارايي  نداشته  باشد .با  اين  حال  خصوصيات  و  كيفيات مهم  و  مشخصي  وجود  دارد  كه  مي  توانيم   در  مورد  آنها  بحث  نموده   و  به  تعميم  هايي  دست  بزنيم .اين  كيفيات  عبارتند  از :

1- توانايي  جذب  دانش  آموزان   و  دانشجويان :  به  عقيده  دكتر  سيف ،يكي  از  ويژگيهاي  معلمان كارآمد جذب  شاگردان  به جلسات  درس  و  ادامه  شركت آنان  در  فعاليتهاي  يادگيري  مي  باشد.به  عقيده  برونينگ  و  گلاور ،معلمان  كارآمد قادرند آنچه  را  دانش  آموزان  ايشان  بايد  فرا گيرند  به آنها  منتقل  سازند .آنها سازمان  يافته  تر  عمل  كرده  و  شاگردان  خود  را  خيلي  روشن  توجيه  نموده  به  نحوي  كه شاگردان  آنها  م ي دانند   چه  كاري  را  بايد  انجام  دهند .توانايي انتقال  اهداف  درس  به  دانش  آموزان ،تاثيرات  عميقي  بر  آمادگي دانش  آموزان  براي  شركت  در كلاس ، بر كار  ايشان  در كلاس  و  نيز مطالعاتي  كه  بايد   انجام  دهند  دارد . معلمان  با كفايت  مي  دانند  كه  براي  هر  دانش  آموزي  درس  را  بايد  از  كجا  شروع  كرد  و  هر  جا  كه  لازم  آيد  به آموزش  انفرادي   رو ي مي  آورند  و  سرعت  تدريس   را  متناسب   با پيشرفت  دانش  آموزان  تنظيم  مي  كنند،به  همين  دليل  همه  دانش  آموزان ، چون  مطالب  با  مهارتهاي  متفاوت  ايشان  تناسب  دارد،به  فعاليت  برانگيخته  مي  شوند. WWW.ZIBAWEB.COM

2-پرورش  معارتهاي  فكري :  به  عقيده  برونينگ  و گلاور  ،شايد  بتوان  هدف  تعليم  و  تربيت  را پرورش  قوه تفكر  دانش  آموزان   دانست  و  چون  يادگيري  معنا  دار،به  ويژه  براي  رشد  قواي  فكري  دانش  آموزان  با  اهميت  مي  باشد ،معلمان   موفق مي  توانند  فعاليتهاي  آموزشي را  معنا دار سازند.بدين  منظور  يك  معلم  كارآمد  يادگيري  جديد  دانش  آموزان را  طوري  هدايت  مي كند  كه  با  دانش  قبلي  آنها  همساني  داشته  باشد  تا  دانش  آموزان  بتوانند دانش   جديد  را به  نحوي   منطقي  در حافظه  خود  سازمان  دهند.زيرا  يادگيري  مداوم  محتاج  سازماندهي  منطقي  مطلب  با  يكديگر  است

3-يادگيري و  ارزيابي  آن : يكي ديگر  از خصوصيات  يك  معلم  كارآمد  توجه  به  پيشرفت  تحصيلي  شاگردان  و  ارزيابي  يادگيري  آنها مي  باشد.مطابق  با  آنچه  گفته  شد  تدريس  خوب  با  دقت  و  وسواسي  در خور  توجه  ارزيابي  مي  شود ،به  شكلي  كه  دايما  مي  توان  تغييرات  لازم  را  در آن  صورت  داد .در  اين  وضعيت  دانش  آموزان  در مورد  يادگيري  خود  فيدبك  سريع  و  مطلوبي  دريافت مي  كنند.به  عقيده  برونينگ و گلاور  ،معلمان كارآمد  از  مهارتهاي  لازم  براي  ارزيابي  دانش  آموزان  برخوردار  بوده   و  قادرند   ميزان   يادگيري  ايشان   را  تعيين  كنند . و وسايل  اندازه  گيري  و  ارزيابي  بطور  عمده  عبارتند  از  امتحانات  كلاسي ،تكاليف  درسي  ،پروژه  هاي  تحقيقاتي  و  آزمون هاي   استاندارد  شده  .اطلاعات بدست  آمده   از ابزار  ها  و  وسايل  بالا  معلمان  خوب  را  كمك  مي  كند تا  روش   تدريس  خود  را  تنظيم  كنند. يادگيري  دانش  لآموزان  با  دريافت  پسخوراند(فيدبك ) ناشي  از ارزيابي  دقيق ،تسهيل  مي  گردد.

4-يادگيري  مداوم :  به  نظر  مي رسد مي  توان  بهترين  معلمان  را كساني دانست  كه  اوقات  خود  را  صرف  يادگيري  مي  كنند.به  نظر مي  رسد  متاسفانه برخي  از  معلمان  با  شروع  تدريس ،يادگيري را متوقف مي سازند  و  به  جزوه هايي كه  روزگاري  تهيه  كرده  اند  بسنده مي  سازند.به  همين  دليل  جهان  در حال  تغيير از كنار  آنها  مي گذرد و  به  سرعت  ايشان  را در  وضعيتي  قرار  مي  دهد  كه  ديگر  آمادگي  تدريس كارآمد  را  ندارند .يك  معلم  كارآمد معمولا  تحولات  مربوط  به  رشته  خود  را  تعقيب  مي  كند و  دائما  مهارتهاي  خويش  را  بهبود  مي بخشد .آنها  همواره  در  حال آموختن  هستند. به  عبارتي  ديگر  آنها دائما  در حال شاگردي  كردن  هستند.

5-اداره كلاس : معلمان  كارآمد  معمولا داراي  كلاسي  مطلوب ،منسجم  و  پربار  هستند.معلمان  كارآمد  نسبت  به آنچه  در كلاس ايشان  اتفاق مي  افتد  بسيار حساس  هستند و  قادرند  مشكلات  را  رفع  كنند.اين  معلمان  اغلب  توجه  كافي  به  شاگردان  داشته  و حساس  اند كه  به  همه  افراد  فرصتها  و  كمك  مساوي   داده  شود .از اين  نظر  معلمان  خوب ،راحت  و  قابل اعتماد  و  اطمينان  جلوه  مي  كنند.اينان  معلماني  صبور  و  بردبارند و  الگويي  عالي  از اجراي  نقش خود هستند. آنها  به  موقعيت  دانش آموزان  توجه  كرده  و  به  عقيده  گينات  نسبت  به  دانش آموزان  توجه  و مراقبت  نشان  داده  و  به  شاگردان  كمك  مي كنند  تا  فراگيرند  كه چگونه  مي  توان  با  ديگران  همكاري  جمعي  داشت  و  در  عين  حال  خوشحال  و مفيد  بود .آنها  محيطي  ايجاد  مي كنند لذت  بخش  شادي آفرين  كه  در  آن  شوخي  و  تفريح  مشترك  مرزهاي  ميان معلم  و  كلاس را  تقليل  داده  و  به  شرطي كه  در  آن زياده  روي  نشود  به  كلاس  كمك  مي  كند  كه  معلم  را  بيشتر  به  صورت  يك  دوست  و همراه  تصور  كنند. همين  نحو ،آمادگي  همكاري  با  دوستان  در كلاس  افزايش  يافته  و  بدين  ترتيب  تعداد  حوادثي  كه  به  مشكلات  موجود  در كنترل كلاس مي  انجامد ،تقليل مي  يابد.

6-آخرين  ويژگي  معلمان كارآمد كه  در  اينجا  مورد  بحث قرار مي گيرد رفتارهاي  كلاسي  معلمان  است . به  عقيده  بسياري  از  پژوهشگران  آموزشي ،همبستگي  معناداري  بين  بعضي  از  رفتارهاي  معلمان  و  پيشرفت  تحصيلي  شاگردان  آنها  وجود  دارد.دكتر  سيف  به  نقل  از  رونشناين  و  فرست ( Rasenshine   & Furst ) ،    هشت  متغير  آموزشي  يا  رفتار  كلاسي  معلمان  را  كه با  يادگيري شاگردان  رابطه  و  همبستگي  معني دار  نشان  داده  اند  معرفي  كرده  اند.اين  متغير ها  عبارتند از :

  الف -روشني  توضيحات  معلم در كلاس .

  ب-انعطاف پذيري  در  روش آموزش

  ج -اشتياق در كار ،شامل  تحرك  در كلاس ،حركات  سرو  دست  و نوسان  صدا .

  د-احساس  مسووليت  در عمل ،شامل  تاكيد  بر  يادگير ي و  فعاليت  شاگردان

  ه- فرصت  يادگيري  دادن  به  شاگردان  براي  يادگيري  مطالب تا  سرحد  تسلط

  و-استفاده  از  عقايد  شاگردان ، شامل  تشويق شاگردان  به  اظهار  نظر  و  تاييد نظريات  آنها.

  ز- استفاده  از مطالب  سازمان  دهنده  شامل  مرور  كردن  مطالب  و  ايجاد  ارتباط مطالب درسي  با  يكديگر .

  ح -طرح  سوالهاي  داراي  سطوح  مختلف ،از  جمله  سوالهايي كه  با  چه ،كجا، چرا و  چگونه  شروع  مي  شود .

مطابق تحقيقات  به  عمل  آمده  به  نظر  مي  رسد  كه مهمترين  متغير  آموزشي  معلم  كه  بيشترين  همبستگي  را  با  يادگيري  شاگردان  دارد  روشني  توضيحات  و مطالبي  است  كه  معلم  در  آموزش  خود  در اختيار  شاگردان  قرار مي  دهد.

***********************

معلم اثر بخش

معلمان بايد استانداردهايی برای موفقيت  تعيين کنند و دانش  آموزان  را آگاه  سازند  که از همه آنها  انتظار می رود  به اين استانداردها دست يابند. اين توصيه ، دو موضوع بسيار با اهميت  را  به يکديگر  پيوند می دهد:

يکی تعيين استانداردهای  هدفمند ، يعنی  استانداردهای  مهم، چالش  برانگيز  و قابل حصول  و ديگری  انتقال انتظارات معلم به دانش آموز،يعنی  انتظار دستيابی آنان به اين استانداردها ،  اين توصيه  از اين رو اهميت  دارد که  علاوه بر پيشنهاد دستيابی  به بعضی   استانداردها ،پيشنهاداتی نيز برای  اجتناب  از استانداردهای  دلخواه (1)  و ناپايدار  (هوس  برانگيز)  (2)  دارد. همچنين  توصيه  می کند، از استانداردهايی  که برای دانش آموزان قابل حصول نيستند ،  دوری  شود و از استانداردهايی  که دانش آموزان  بدون هيچ تلاشی  می توانند  به آنها دست  يابند نيز پرهيز شود و سرانجام اين که نبايد  انتظارات زيادی  از دانش آموزان به خصوص  گروه های کوچک تر دانش آموزی داشت .  WWW.ZIBAWEB.COM

تشويق

دانش آموزان را بايد  به خاطر توجه و تلاشی که برای  يادگيری  می کنند، تشويق کرد.

دانش آموزان ، اغلب نه برای توجه  و تلاش بيش تر ترغيب می شوند و نه به خاطر توجه  و تلاشی که برای يادگيری می کنند ، تشويق کرد

دانش آموزان اغلب نه برای توجه و تلاش  بيشتر ترغيب می شوند و نه به خاطر توجه و تلاشی  که برای يادگيری می کنند، پاداش می گيرند.تحسين ساده رفتارهای مطلوب ، در بسياری از موقعيت ها  و برای  بسياری از دانش آموزان موجب تحير و شگفتی  می شود.

در صورت لزوم می توان  از تقويت  کننده هايی  همچون کربن (3) ( token)که می توانند  در ازای  کالا يا خدمات  معاوضه  شوند و يا دادن  وقت  اضافی  به دانش آموزان برای  تمام کردن  کاری  که می خواهند  انجام دهند ، استفاده  کرد

يادآوری

بايد به دانش  آموزان کمک کرد تا راهبرد هايی  را برای يادگيری  اتخاذ  کنند.به ويژه  برای يادآوری  آنچه تدريس  شده است  و به کارگيری  آنچه يادگرفته اند.به دفعات به دانش آموزان  گفته می شود  که چه چيزهايی  را بايد ياد بگيرند و برای  ياد گرفتن ، لازم  است چه چيزهايی را بدانند يا انجام دهند. حتی  ممکن است به آنها گفته شود  که چرا مجبورند بعضی چيزها را ياد بگيرند.در حالی  که اغلب ،چگونه ياد گرفتن به آنها  آموخته نمی شود.

راهبردهاي زير از جمله  راهبردهايی  هستند که می توان  آنها را  به دانش آموزان  آموخت :

1-راهبردهای  تمرين  ذهنی (   rehearsal  ) :يعنی به طور فعال برشمردن يا نام بردن چيزهايی که قرار  است ياد گرفته شوند.

2-راهبردهای  تشريحی  (    elaboration  strategies  )   : روش های  افزودن  يا بسط دادن آنچه قرار است آموخته  شود.

3-راهبردهای  سازمانی (     organizational  strategies) :  شيوه های قرار دادن  آنچه ياد گرفته می شود ، در چارچوبی بزرگ تر.

4-راهبردهای پايشی (    monitoring  strategies ) :  طريقه های  رسيدگی به پيشرفت خود در جهت يادگيری

معلمان کارا بايد بتوانند ، زمينه  همه  يا هريک از راهبردها را برای  دانش آموزان  فراهم آورند.

نگه داشتن  دانش آموز در فضای  يادگيری

 معلمان بايد موقعيت هايی را در کلاس  به وجود آورند که باعث  حفظ و نگه داری (   holding  power   ) دانش آموزان در فضای يادگيری شوند.

چنين موقعيت هايي اين امکان را فراهم می سازند که دانش آموزان  به طور  پيوسته  در فرآيند يادگيری  درگير  شوند و اين  درگيری تداوم يابد.به عبارت ديگر  ، اين موقعيت ها ، قدرت نگاه داری و حفظ توجه  و درگيری دانش آموزان را از مزاحمت ها و عوامل پرت کننده  حواس حفظ می کنند. در اين موقعيت  ها،  دانش آموزان به طور مداوم  در يادگيری خويش مشارکت می کنند و نيازی نيست که برای آموزش ، منتظر مساعدت ديگران بمانند. چنين موقعيت هايی متضمن فعاليت هايی هستند که از طريق آنها دانش آموزان می توانند  ، چيزهايی بسازند يا انجام دهند. به اين طريق است که دانش آموزان به طور فعال درگير يادگيری می شوند

جلب توجه

در جريان ارائه مطالب ، معلمان بايد از  راهکارهايی  که توجه دانش آموزان را جلب و آنها را درگير يادگيری  می کنند، بهره بگيرند.

معلمانی  که در پی بهبود کارايی خود هستند، می توانند از راهکارهای متعددی  استفاده کنند.آنها می توانند  سوال هايی  بپرسند  و تکاليف کوتاهی  بدهند برای اين که شاگردانشان درباره  آنچه ارائه می شود ، فکر کنند. در اين مورد می توان  به استفاده از تمرين های  محاسبات ذهنی (   emental  computation  exercises   )   در کلاس  های  رياضی  و همچنين  طرح سوال هايی  که پاسخ  آماده ندارند و سوال هايی که ايجاب می کنند  دانش آموزان  عقيده ای  را بيان کنند و از آن دفاع نمايند ،اشاره کرد. پاسخ به اين گونه سوال ها  معمولا مستلزم آن است  که دانش آموزان  به جای  اتکاء  به پاسخ های برنامه ريزی  شده و  طوطی وار ،درباره آنها فکر کنند .گاهی معلمان می توانند  از دانش آموزان  درباره  پاسخی  که دانش آموز ديگری  داده است ،  سوال کنند.در اين  صورت ، دانش آموزان بايد  از آنچه  در کلاس  مورد بحث  قرار گرفته  است ،آگاه شوند و هر لحظه  ، آماده مشارکت  در گفت و  شنود  کلاس  باشند.

حرکت  در بين دانش  آموزان 

در جريان انجام تکليف های  انفرادی ، معلمان بايد  بين دانش  آموزان حرکت کنند  و بر کار آنها  نظارت  داشته  باشند. اين توصيه به دو منظور  صورت می گيرد، اول اين که  حضور فيزيکی  معلم  در کنار  دانش آموزان ، دقت و توجه  آنها را  به تکليفی که در دست دارند  ، افزايش  می دهد .دوم  که مهم تر از اولی  است ، اين است  که معلم با نظارت  بر کار  دانش  آموزان می تواند در صورت نياز  مساعدت های  لازم را به آنها بکند.

محبت به دانش آموزان

معلمان  بايد علاقه و محبت خود را هم به صورت  کلامی  و هم از  طريق  ابزارهای  غير کلامی  چون : توجه  تمام  و کمال به دانش آموزان ، حفظ و تداوم  ارتباط  چشمی با آنان ، لبخند زدن و ايماء و اشاره  نشان دهند.

ما اغلب فراموش  می کنيم  که اکثر دانش آموزان برای  معلمانی که برای  آنها محبت می کنند  و معلمانی که آنها را  مورد احترام  قرار می دهند ، هر کاری  را انجام می دهند. در بيش  تر موارد، دانش  آموزان حاضرند هر کاری   بکنند  تا تاييد چنين معلمانی  را به دست آورند. آشکار است  که معلمان  بايد  در ابراز  علاقه  و محبت خويش  نسبت  به دانش آموزان  صادق  باشند و گرنه ، احترام  آنان  نزد دانش آموزانی که رياکاری  و دورنگی  می بييند ، رو به افول می گذارد.  WWW.ZIBAWEB.COM

تهيه کننده :  دکتر علی رووف