zibaweb.com
زیبا وب ،سایت مفید برای
پسران ودختران
ایرانی سال اصلاح الگوی مصرف ، مصادیق اسراف ، مقاله در مورد سال اصلاح الگوی مصرف
zibaweb.com
زیبا وب ،سایت مفید برای
پسران ودختران
ایرانی
مصاديق اسراف در جامعه ما براساس روایات و احادیث
خداي متعال انسان را آفريد و به او شرافت و كرامت بخشيد و براي ادامه حياتش نعمتهاي فراواني را در دل طبيعت به وديعه نهاد و از اين مواهب طبيعي به عنوان خير، فضل، رحمت و رزق ياد نمود و مؤمنان را به بهره‌وري و مصرف درست آنها تشويق كرد. امّا از نظرگاه قرآن اين بهره‌وري شرايطي دارد كه دو شرط ذيل از مهمترين آنهاست:
۱ـ حلال بودن و پاكيزگي
مال حلال، مالي است كه از راه مشروع به دست آمده؛ مثل آنكه كالايي را بخرند، يا صيدي را شكار كنند، و مال پاكيزه، مالي است كه از هر گونه آلودگي ظاهري و باطني به دور باشد. خداي متعال در اين‌باره مي‌فرمايد:«فَكُلوا ممّا رَزَقَكُمُ الله حلالاً طيّباً واشكروا نِعمة الله»؛ «پس از آنچه خداي متعال روزي شما كرده در صورت حلال و پاكيزه بودن، بخوريد و شكر نعمت او را به جاي آوريد.» ه
۲ـ اعتدال و ميانه‌روي
قرآن كريم، پيروانش را به قناعت و اعتدال (ميانه‌روي) در مصرف دعوت نموده و از هر گونه زياده‌روي، مصرف‌زدگي، تجمّل‌پرستي و تجاوز از حدّ در استفاده از مواهب طبيعي بر حذر داشته و مي‌فرمايد:
«كُلوا واشرَبوا و لا تسرفوا اِنّهُ لا يحبُّ المسرفين»؛ «بخوريد و بياشاميد ولي اسراف نكنيد. همانا خدا اسراف‌كاران را دوست ندارد.» و در برخي آيات، اسراف‌كنندگان را تهديد به عذاب و هلاكت نموده مي‌فرمايد:
«اِنّ المُسرفين هم اَصحابُ النّارِ»؛ «همانا اسراف‌كنندگان از اصحاب و ياران آتش هستند.»
در سنّت نيز روايات فراواني به اعتدال در مصرف و پرهيز از اسراف سفارش نموده است. پيامبر گرامي اسلام مي‌فرمايد:«اِيّاكُم وَالسَّرفِ في المالِ وَالنّفقة وَ عَلَيكم بِالإقتصاد»؛ «از اسراف در مال و خرج زندگي بپرهيزيد و هرگز جانب اعتدال را رها نكنيد.»
امام صادق عليه‌السّلام مي‌فرمايد:
«اِنَّ القَصدَ اَمر يحبّهُ اللّه وانَّ السّرَفَ اَمر يبغضُهُ الله»؛ «همانا خداوند اسراف را دشمن و ميانه‌روي و اعتدال را دوست دارد.» و در بعضي روايات، اسراف، جزو گناهان كبيره شمرده شده است.
حضرت صادق عليه‌السّلام ضمن بياني طولاني در شمارش كباير مي‌فرمايد:
«اَلكبائر مُحَرّمَة وَهِيَ الشِركُ بالله عزّ وَ جَلَّ وَ قَتَلُ النُّفس التّي حَرَّمَ اللهُ وَالإسراف والتَبذير»؛ «گناهان كبيره عبارتند از:شرك به خدا، كشتن انسانه بي‌گناه... و اسراف و تبذير»
شايان ذكر است، اسرافي كه در آيات و روايات از آن مذّمت شده شامل هر گونه تضييع اموال، استفاده دور از شأن، و مصرف نابجا مي‌شود.
علي رغم اهميّت ويژه‌اي كه در آيات و روايات به پرهيز از اسراف داده شده باز ما مسلمانان سخت گرفتار اين بيماري مهلك هستيم. شايد يكي از عوامل ريشه دواندن اسراف در جامعه اسلامي ما، عدم شناخت اين بيماري در جلوه‌هاي گوناگون آن باشد. بدين خاطر، بر آنيم تا در اين سلسله مقالات، به تبيين مصاديق گوناگون اسراف، عوامل و ريشه‌هاي آن، زيانها و پيامد‌هاي وخيم آن، شيوه‌هاي مبارزه با آن بنشينيم و نخستين بخش را به معرّفي مصاديق و نمونه‌هاي اسراف اختصاص مي‌دهيم.
مصاديق گوناگون اسراف
برخي گمان كرده‌اند كه اسراف تنها در مصارف روزمرّه زندگي مذموم و حرام است، در حالي كه‌ايات و روايات به طور كلي از هر گونه زياده‌روي در مصرف و نابودي بي‌رويّه مواهب طبيعي نهي كرده‌اند؛ حال چه‌اين زياده‌روي‌ها در مصارف روزمرّه باشد و يا در اموال عمومي و منابع طبيعي.
ما در اين نوشتار، نمونه‌هاي اسراف را در دو بخش به خوانندگان عزيز تقديم مي‌داريم:
الف) ـ اسراف در منابع طبيعي و اموال عمومي.
ب) ـ اسراف در مصارف روزمرّه زندگي.
اسراف در منابع طبيعي
۱-آب
آب، مادّه‌اي است كه حيات همه موجودات وابسته بدان است و در روايات از اسراف و زياده‌روي در مصرف آن، بشدّت نهي شده است.
1ـ عن ابي عبدالله عليه‌السّلام: «اَنَّه الإسرافِ هراقة فَضل الإناء وَابتذالِ ثوب الصَّون وَاِلقاء النوي»؛ «امام صادق عليه‌السّلام مي‌فرمايد: «كمترين درجه اسراف، ريختن آب اضافي، پوشيدن لباس ميهماني در منزل و دور انداختن هسته خرماست.»
2ـ عن عبدالله بن عمر: «مَرَّ رَسُولُ‌الله صلي‌الله عليه و‌اله بِسَعد وَ هُوَ يَتوضّأُ، فقال: لاتَسرف يا سَعدُ! قال: اَفي الوُضُوء سَرَف؟ قال: نِعم وَان كُنتَ عَلي نَهرِ جار»؛ «رسول گرامي اسلام، از راهي مي‌گذشت كه «سعد» را در حال وضو گرفتن ديد. فرمود: اي سعد! اسراف مكن؛ سعد گفت: اي پيامبر خدا! آيا در وضو هم اسراف است؟ حضرت فرمود: آري، گر چه در كنار نهري باشي.»
اگر در مصرف آب براي وضو، آن هم در كنار نهر جاري و يا در دور ريختن باقي مانده آب در ظرف، اسراف است، پس به طريق اولي باز گذاشتن شيرآب و هدر دادن آن، اسراف محسوب مي‌شود؛ بويژه در حال حاضر كه به دليل محدوديّت منابع آبي، كشور ما در مرز بحران قرار دارد و اگر در مصرف بهينه آن تلاش همگاني و همه جانبه‌اي صورت نگيرد بايد منتظر بحرانهاي شديدتري باشيم.
آب لوله‌كشي شهري كه با كمترين چرخش شير، بر دست ما روان مي‌شود. حاصل تلاشها و هزينه‌هاي كمرشكني است كه مبلغ اندكي از آن با پرداخت آب‌بها، به دولت باز مي‌گردد و اين بهاي ناچيز مجوّز مصرف بي‌رويّه در آن نمي‌شود.
زياده‌روي در مصرف آب علاوه بر صدق عنوان اسراف، از جهت ضرر به جامعه و بيت‌المال نيز حرام است. امام خميني (قدس‌سره) در اين‌باره مي‌فرمايد: زياده‌روي در مصرف آب حرام است و موجب ضمان مي‌گردد.ه
۲ـ برق
از اكتشافات مهم بشري كه تحوّلات شگرفي را در پي داشت، صنعت برق است. اين منبع نور و گرما را كه بشر با قدرت تفكّر خدادادي كشف نمود، آن‌چنان تأثير چشم‌گيري در زندگي او گذاشت كه شايد تا كنون كمتر اختراعي چنين نقشي را ايفا كرده باشد.
برق مانند صاعقه‌اي در ظلمت و تاريكي جهان درخشيد و امروزه از ساده‌ترين وسايل زندگي تا پيچيده‌ترين آنها در كارخانه‌ها، بيمارستان‌ها و... به وسيله نيروي برق، به حرکت در مي‌آيند. صنعت برق، از صنايع ملّي محسوب شده كه با هزينه گزافي راه‌اندازي مي‌شود. زياده‌روي در مصرف آن علاوه بر آنكه ضررهاي فراواني به بيت‌المال وارد مي‌سازد، محروميّت عدّه‌اي از هموطنان ما را نيز در برخورداري از اين نعمت بزرگ موجب مي‌گردد و رواياتي كه به طور كلّي از اسراف نهي نموده‌اند، شامل اين قبيل موارد نيز مي‌شوند؛ نظير: «كُلّ ما زاد عَلي الإقتصاد اسراف»؛ «آنچه بيش از ميانه‌روي باشد، اسراف است» و يا «آنچه بيش‌از حدّ كفاف باشد، اسراف است.»
بنابراين، روشن نمودن دهها لامپ، استفاده از چندين نوع وسيله برقي و... از مصاديق روشن اسراف خواهد بود.
مواد انرژي‌زاي ديگر؛ مانند نفت، گاز و غيره نيز در حكم اسراف، با برق يكسانند.
۳ـ جنگل و مرتع
از مهمترين نعمت‌هايي كه خداوند سبحان به ما عنايت فرموده است، گياهان و درختانند. جنگلها و مرتعها نقش تعيين كننده‌اي در زندگي بشر دارند؛ توليد اكسيژن و تصفيه هوا كه سلامت و ادامه حيات جانداران ه بدان وابسته است، جلوگيري از فرسايش خاك، تأمين خوراك، پوشاك و بسياري از لوازم و ابزار زندگي، راه‌اندازي صنايع بزرگ چوبي و در نتيجه اشتغال‌زايي سودمند تهيه داروهاي گياهي و شيميايي، تأمين ماده خام كاغذ و... نمونه‌هايي از آثار ارزشمند آنهاست؛ كه بررسي يكايك اين آثار حياتي، پژوهشي در خور و مستقل را مي‌طلبد.
بي‌گمان اسراف در اين نعمت الهي كه بخش عظيمي از نيازهاي انسان را برمي‌آورد، ناروا و مورد غضب خداوند متعال خواهد بود؛ چنانكه او ـ جلّ شأنه ـ در قرآن كريم فرمود: «هُوَالّذي انشأ جَنّاتِ مَعرُوشاتٍ و غَير معروشات وَالنَّخلَ و الزَّرعَ مُختَلِفاً اُكُلُهُ وَالزَّيتونَ والّرمانَ مُتَشابِهاً و غير متشابِه كُلوا من ثَمرِه اِذا أَثمرَ و آتوا حَقَّهُ يومَ حَصادِهِ و لاتُسرِفُوا اِنَّهُ لا يحبّ المُسرفين» . «او كسي است كه درختان و باغهاي خودرو و ناخودروييده و خرما و زراعت را كه خوردنيهاي آنها گوناگون است، و زيتون و انار شبيه هم و غير شبيه به هم را بيافريد، پس از ميوه‌هاي آنها هنگامي كه ميوه دهند بخوريد و حق آن را روز چيدن و درو كردنش بدهيد و اسراف مكنيد كه خدا اسراف‌كاران را دوست ندارد.»
در اين آيه شريفه به دو نكته مهم توجّه داده شده است:
1ـ نخست خداي سبحان، درختان و ميوه‌هاي آنها را از مواهب الهي و نعمتهاي ارزنده زمين قلمداد كرده است.
2ـ با قاطعيّت از اسراف و زياده‌روي در مصرف آنها نهي نموده و بدين نهي صريح نيز اكتفا نكرده و در پايانه مي‌فرمايد: خدا اسراف‌كنندگان را دوست ندارد.
اكنون كه بشريّت بر اثر نابودي جنگلها و مراتع با فاجعه گسترش بيابانها و كويرها، روبه‌روست حكمت نهي صريح قرآن از اسراف در اين امور، بيش از پيش روشن مي‌شود. متأسفانه كشور ما نيز از فاجعه اسراف در نابودي جنگلها و مراتع بي‌نصيب نبوده و بر پايه برخي آمارها در هر ثانيه 300 متر مربع بر كويرهاي كشور افزوده مي‌شود و تا كنون صدها هزار هكتار از جنگلهاي شمال بصورت مخروبه درآمده است.
۴ـ خاك
خاك يكي از ديگر نعمتهاي بزرگ الهي است. خداوند در قرآن كريم با تعبيراتي ويژه از آن ياد كرده است. گاه از آن با صفت طيّب و پاكيزه نام مي‌برد و گاه به گونه‌اي ديگر بدان تقدّس بخشيده و اعلام مي‌نمايد كه اشرف مخلوقات عالم از خاك آفريده است. خاكها، حامل عناصر حياتي فراواني هستند كه سلامت زندگي انسان و حيوانات بدانها وابسته است. اين عناصر، از طريق ريشه‌هاي گياهي جذب شده و پس از آن به مصرف انسان و حيوان مي‌رسند. اسراف در اين نعمت الهي كه در واقع از مهمترين ثروتهاي هر كشور است، حرام و مذموم است.
بي‌شك مصرف بدون محاسبه و بي‌رويه خاكهاي حاصلخيز در امور ساختماني و صنعتي، فرسايش آبي خاك بر اثر مهار نكردن آبها و سيلابها يا فرسايش بادي آن بر اثر از بين بردن پوششهاي گياهي زمين و نابودي رسته‌هاي نباتي، از بارزترين مصاديق اسراف بلكه تبديل نعمت به نقمت است.ه
۵- ساير اموال عمومي
اموال عمومي، تنها در نمونه‌هاي مورد اشاره منحصر نمي‌گردد، بلكه دايره آن وسيع بوده و شامل همه اموال ملّي كه مردم به شكلي به آن در ارتباطند مي‌شود.
دايره اموال عمومي، از كودك درون «مهد كودك» تا محصّل «مدرسه» و دانشجوي «دانشگاه» را در برمي‌گيرد. و نيز از كارمند سطح پايين تا رئيس و مدير كل يك «سازمان» و وزير يك «وزارتخانه»، تشكيل «جلسات» كوچك تا «سمينارها» و «كنفرانسها»ي مهّم، از «تلفن عمومي» كنار خيابان و «اتوبوس شهري» تا دستگاههاي عظيم و «اموال» و وسايل دولتي در اختيار مسؤولين و... را در خود جاي مي‌دهد.
بنابراين بر همگان لازم است كه براي اموال دولتي و ملّي كه متعلّق به همه جامعه است، بيش از اموال شخصي اهمّيت قايل شده و از اسراف در آن بپرهيزند.
ب) اسراف در مصارف روزمرّه
در اين بخش، به بحث پيرامون اسرافهايي كه در زندگي شخصي و مصارف روزمرّه واقع مي‌شود، خواهيم پرداخت.
۱ـ موادّ غذايي
از مهمترين عوامل بقاء انسان بعد از آب و هوا، بايد از مواد غذايي نام برد كه به واسطه آنها جسم تقويت شده و آماده فعاليت و تلاش مي‌گردد.
از جمله‌ايات بزرگ الهي، نظام متقن و محكمي است كه براي تغذيه همه موجودات زنده زمين پايه‌گذاري شده و در پرتو آن، حيات فردي و نوعي آنها ادامه مي‌يابد. قرآن مجيد در اين رابطه مي‌فرمايد: «ما مِن دابّةِ في الارض الّا علي الله رِزقُها»؛ «هيچ جنبده‌اي روي زمين نيست، ه شما و سنّت پيامبرتان چيزي براي طبّ جالينوس باقي نگذاشته است!
حضرت اميرالمؤمنين عليه‌السلام مي‌فرمايد:«عَلَيكم بالقصد في المطاعم فَاِنّه اَبعَدُ مِنَ السّرف و اَصَحُ لِلبَدن»؛ «بر شما باد رعايت ميانه‌روي در مصرف غذاها؛ زيرا اين عمل موجب دوري از اسراف و سلامتي بدن است.»
اسراف در غذا به چند صورت متصّور است:
1ـ زياد خوردن
2ـ هدر دادن
3ـ دور ريختن
4ـ خوردن چيزي كه در شأن انسان نيست
و...
شايان ذكر است كه اسراف در غذا امري نسبي بوده و نسبت به افراد و سرزمينها فرق مي‌كند؛ مثلاً مصرف غذاي خاصّ ممكن است براي بعضي افراد در بعضي از شهرها در حدّ اعتدال تلقّي شده و در حاليكه مصرف همان غدا براي اهالي شهر يا افراد ديگر، ممكن است اسراف تلّقي شود.
اسراف در نان
گرچه اسراف در همه موادّ غذايي مذموم است، اما نان در اين ميان ويژگي خاصّي دارد. از طرفي تهيه نان، هزينه زيادي در برداشته و سوبسيد فراواني براي آن پرداخت مي‌شود، از سوي ديگر، نان، از اركان غذايي خانواده‌هاي ايراني است و در عين حال بيشترين اسراف نيز در مصرف نان صورت مي‌گيرد.
در اينجا براي شناخت اهميّت نان، روايتي را از پيامبر گرامي اسلام نقل مي‌نماييم، آن حضرت مي‌فرمايد:«اَكرِمُوا الخُبز فَاِنّهُ قَد عَمِلَ فيه ما بينَ العَرشِ إلي الارضِ وَ ما بَينَهما»؛ «نان را گرامي داريد؛ زيرا از عرش تا زمين و آنچه در ميان آن‌دو است براي به دست آوردن آن تلاش كرده‌اند.»
بنابراين، براي جلوگيري ازه اسراف نان خوب است نان به مقدار مصرف روزانه تهيه شده و آنچه از آن اضافي مي‌آيد در يخچال نگهداري شود. از طرف ديگر، نان خوب طبخ شده، و نانوايان خوب تشويق و با نانوايان متخلف برخورد شود و در صورتيكه نان به هر دليلي خشك شد و غير قابل مصرف گرديد به مصرف مناسب ديگري رسانده شود.
۲ـ لباس و پوشاك
زيبا پسندي، يكي از خواسته‌هاي فطري انسان است. اسلام هم كه دستوراتش منطبق بر نيازهاي فطري بشر تنظيم شده، استفاده از مواهب طبيعي؛ از جمله پوشيدن لباسهاي زيبا و مناسب را مورد ترغيب قرار داده است.
قرآن كريم مي‌فرمايد:«يا بَني آدم قَد اَنزلنا عليكم لباساً يُواري سَوآتِكم و ريشاً»؛ «اي انسان‌ها! براي شما لباسي فرو فرستاديم كه عورت شما را بپوشاند و موجب زيبايي شما گردد.»
اسلام، زيبا بودن مؤمن را مورد توجه قرار داده و از پوشيدن لباسهاي سياه، پاره و انگشت‌نما و همچنين تجمّل‌پرستي و مدگرايي نهي كرده است.
در روايات، صورتهاي مختلف اسراف در لباس مشخص گرديده كه ذيلاً متذكّر خواهيم شد:
۱- لباسي كه در شأن انسان نيست
امام صادق عليه‌السّلام مي‌فرمايد:«لِلْمُسْرِف ِثَلاث عَلامات؛ يَشْتَري مَا ليْسُ لَهُ يَلْبِسُ ما لَيسَ لَهُ وَ يَأكُلُ ما لَيْسَ لَهُ»؛
«مسرف را سه نشانه است؛ مي‌خَرَد و مي‌پوشد و مي‌خورد، آنچه را كه در شأن او نيست»
۲- استفاده نامناسب از لباس
امام كاظم عليه‌السلام مي‌فرمايد:
«اِنَّمَا السَّرَفُ اَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِكَ، ثَوْبَ بَذْلَتِكَ»؛
«اسراف، پوشيدن لباس آبرو در محل كارو خدمت است.»
3ـ خودداري از دادن لباس اضافي به محتاجان
امام سجّادعليه‌السلام مي‌فرمايد:«مَنْ كانَ عِنْدَهُ فَضْلُ ثَوْبٍ وَ قَدَرَ اَنْ يَخُصَّ به مُؤْمِناً يحْتَاجُ اِليْهِ فَلَمْ يَدْفَعُه اِلَيْهِ، اَكَبَّهُ اللهُ في النَّارِ عَلي منْخَرَيْه» ؛
«كسي كه لباس اضافي دارد و قادر است مؤمن محتاجي را بپوشاند و اين كار را نكند، خدا او را به رو به آتش درافكند.»
۳- مسكن
از ضروري‌ترين نيازهاي افراد، نياز به مسكن است تا آنها را در برابر سرما، گرما و خطرهايي كه تهديدشان مي‌كند حفظ نمايد. در روايات، داشتن منزل بزرگ و وسيع از سعادتهاي انسان شمرده شده است. پيامبر گرامي اسلام مي‌فرمايد: «از نشانه‌هاي سعادت انسان مسلمان، داشتن منزل بزرگ است.»
از روايات، چنين فهميده مي‌شود كه داشتن منزل وسيع در صورتي پسنديده است كه از راه حلال و با انگيزه پاك فراهم آمده و مناسب شأن و موقعيّت صاحبش بوده و از همه مهمتر وسيله‌اي براي كسب آخرت باشد. حضرت علي عليه‌السلام هنگامي كه در بصره به عيادت علاء ابن زياد رفت و مشاهده نمود منزل بسيار بزرگي ساخته است فرمود: «اي علاء! با وسعت اين منزل در دنيا چه مي‌كني در حالي كه در آخرت بدان محتاج‌تري؟! اگر در آن از ميهمان پذيرايي كني و فاميل بي‌سرپناهت را جاي دهي، و حقوق آنان را ادا نمايي، در اين صورت از طريق اين منزل، آخرت را كسب كرده‌اي.»
آري، در جامعه‌اي كه افراد زيادي فاقد مسكن مناسب هستند، ساختن خانه‌ها و ويلاهاي بزرگ و صرف ميليونها تومان پول براي تزيين ه منازل، بي‌شك خروج از حدّ اعتدال و از مصاديق بارز اسراف خواهد بود. امام صادق عليه‌السلام دراين باره مي‌فرمايد:
«مَنْ بَنيه فَوْقَ ما يسْكُنُهُ كَلَّفَ حَمْلَهُ يوْمَ الْقِيامَةِ»؛ «كسي كه ساختمان بزرگي را پي مي‌نهد كه بيش از حدّ نياز اوست، فرداي قيامت حامل وزر و وبال آن خواهد بود. »
قرآن مجيد، اين روحيّه اسراف در مسكن را محكوم كرده و مي‌فرمايد:
«أَتَبْنُونَ بَكلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ وَ تَتَّخِذُونَ مصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ»؛ «آيا در زمين‌هاي مرتفع، كاخ مي‌سازيد تا اينكه به بازي دنيا سرگرم شويد و عمارتهاي محكم بنا مي‌كنيد به اميد آنكه در آن عمارتها جاودان بمانيد؟!».
در ذيل اين آيه شريفه، پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله عليه وآله مي‌فرمايد:«كُلُّ بَناءٍ وَبالٌ عَلي صاحِبِهِ يوْمَ القِيامَةِ إِلَّا مَا لابُدَّ مِنْهُ»؛ «هر منزلي فرداي قيامت براي صاحبش وزر و وبال خواهد بود، مگر منزلي كه به ميزان نياز ساخته شده باشد.»
در تاريخ آورده‌اند؛ هنگامي كه معاويه ساختن كاخ سبز را به پايان برد، روزي ابوذر غفاري بر او گذشت و با مشاهده كاخ، روبه معاويه كرد و گفت:
«اِنْ كانَتْ مِنْ مالِ الله فَمِنَ الْخِيانَةِ وَ اِنْ كانَتْ مِنْ مالِكَ فَمِنَ الْإسْرافِ»؛ «اگر اين ساختمان را از اموال مردم ساخته‌اي، خيانت نموده‌اي و اگر از مال حلال خود ساخته‌اي، اسراف ورزيده‌اي!»
۴ـ وسايل منزل
در روايات، تلاش براي رفع احتياجات خانواده، همرديف جهاد در راه خدا شمرده شده است. امام صادق عليه‌السّلام مي‌فرمايد:ه
«اَلْكادُّ لِعِيالِهِ كَالْمُجاهِدِ في سَبِيلِ اللهِ»؛ «كسي كه در راه تأمين زندگي خانواده‌اش تلاش نمايد، مانند كسي است كه در راه خدا جهاد مي‌كند.». با اين وصف، رعايت حدّ اعتدال و پرهيز از اسراف، اصل عامّي است كه شامل لوازم منزل نيز مي‌شود.
امام صادق عليه السلام در مورد رختخواب مورد نياز خانواده مي‌فرمايد: «فراش لِلرَّجُلِ و فِراشٌ لِاَهلِهِ و فِراشٌ لِضَيْفِهِ و الْفِراشُ الرّابِعِ للشَّيْطانِ»، «درمنزل، بستري براي مرد خانه و بستري براي خانواده و بستر سوّمي براي ميهمان لازم است و بستر چهارم ـ اضافي است ـ براي شيطان خواهد بود. براستي آيا روي هم انداختن چندين تخته فرش، تهيّه دهها دست رختخواب بدون استفاده، گسترش دكوراسيونها و فراهم نمودن مبلمانهاي گران قيمت و مانند آن از مظاهر عمل براي شيطان نيست؟ البتّه وضعيّت و موقعيّت افراد در اين باب متفاوت است و هر كس مطابق شأن خود بايد وسايل منزلش رافراهم نمايد و آنچه فوق شأن خانواده‌ها باشد، از وجوه اسراف و حرام خواهد بود.
۵ـ وسيله نقليّه:
در احاديث، داشتن مركب خوب و راهوار از سعادت انسان شمرده شده است. مركب، در زمانهاي گذشته منحصر در اسب و قاطر و الاغ و... بوده و امروزه اتومبيل و موتور و مانند آنها را نيز شامل است.گفتني است كه اسلام، تجاوز از حد اعتدال را در همه امور زندگي، از جمله، در وسيله نقليه مذموم مي‌داند. امام صادق عليه‌السّلام مي‌فرمايد:
«اَتَرَي اللهَ ائْتَمَنَ رَجُلاً عَلي مالٍ خُوِّلَ لَهُ اَنْ يشْتَرِ فَرَساً بِعَشْرَهِ آلافِ دِرْهَمٍ وَيجْزِيهِ بِعْشرِينَ دِرْهَماً... و قالَ: لا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا يحِبُّ الْمُسْرِفينَ»؛ «آيا گمان داري بخاطر داشتن مال فراوانه كسي مجاز است اسبي را به ده‌هزار درهم بخرد، در حاليكه اسب بيست درهمي او را كفايت مي‌كند؟ مگر نه‌اين است كه خداوند فرموده: اسراف نكنيد كه خدا اسراف‌كنندگان را دوست ندارد!» حال كسي كه با داشتن يك اتومبيل پيكان، نيازش برآورده مي‌شود، آيا مجاز است خودروهاي گران‌قيمت خارجي خريداري نمايد؟
البتّه شايان ذكر است كه هميشه خريد وسيله نقليه يا اجناس ديگر ارزان دليل بر اعتدال نبوده بلكه گاه جنسي با قيمت نازل تهيّه مي‌شود در صورتي كه مي‌توان با همان مبلغ يا اندكي بيشتر وسيله‌اي بادوامتر و مفيدتر از آن تهيّه نمود. در اين صورت خريد جنس ارزان، نوعي اسراف خواهد بود.
يكي از اصحاب امام كاظم عليه‌السّلام مي‌گويد حضرت بمن فرمود: چه مركبي داري؟ عرض كردم، داراي الاغي هستم. فرمود: چند خريده‌اي؟ گفتم: سيزده دينار، حضرت فرمود: اين اسراف است كه الاغي را به‌اين قيمت تهيّه كني و اسب تهيّه نكني! عرض كردم: آقاي من! خرج اسب بيش از الاغ است. حضرت فرمود: آن كس كه الاغ را روزي مي‌دهد، اسب را هم روزي خواهد داد.
از مباحثي كه گذشت يك نتيجه كلّي مي‌توان گرفت و آن اينكه :بهره‌برداري از مواهب طبيعي اگر از مرز اعتدال و ميانه‌روي تجاوز كند اسراف و حرام است و معيار در تعيين آن نيز عرف هر زماني است و اين مفهوم كلّي، صدها مصداق دارد كه در اين نوشتار به پاره‌اي از آنها اشاره كرديم.
1- نحل/ 114.
2- الاعراف/ 31.
3- غافر/ 43.
4- حكيمي، محمّدرضا، الحياة، ج4، ص204.
5- شيخ حرّ عاملي، وسائل‌الشيعه، ج15، ص257.
6- بحارلاانوار، ج75، ص303.
7- تفسير صافي، ج3، ص187.
8- غرر و درر، ج2، ص547 .
9- غرر و درر، ج2، ص547.
10- انعام/ 141.
11- فصلنامه جنگل و مرتع، ش42، 47.
12-همان، ص48.
13-هود/6.
14- وسايل‌الشيعه، ج16، ص506.
15- سفينة البحار ج1، ص615.
16- الاعراف 26.
17- مكارم الاخلاق، ص104.
18-سفينة‌البحار، ج1، ص615.
19- وسايل الشيعه، ج3، ص421.
20- همان، ج3، ص558.
21- دكتر صبحي صالح، نهج‌البلاغه، ج209، ص324.
22-وسايل الشيعه، ج3، ص587.
23-شعراء/ 128.
24- خلاصة تفسير منهج‌الصادقين، ج4، ص 89.
25- بحارالانوار، ج22، ص415.
26- اصول الكافي، ج5، ص88.
27-تفسير عياشي، ج2، ص13فرهنگ
جهاد- شماره1، پاييز 1374 / ناصر رفيعي
لطفا از مطلب فوق با درج این لینک و منبع استفاده نمایید : زیباوب
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
سایرمطالب مرتبط با روانشناسی و سلامت
_صفحه اصلی سایت زیبا وبwww.zibaweb.com
