www.zibaweb.com  زیبا وب ،سایت مفید برای معلمان ایرانی

ثريا بهاري اويلق، چگونه در دانش آموزان انگیزه ایجاد کنیم؟،راههای ایجاد انگیزه تحصیل در دانش آموزان،نحوه افزایش انگیزه تحصیلی دانش آموزان،روشهای بالابردن انگیزه دانش آموز توسط معلمان،فواید تشویق دانش آموزان؛ارزشیابی دانش آموزان،چرا دانش آموزان به درس رغبت ندارند،علل عدم رغبت دانش آموزان به درس چیست؟،شارجه،امارات،روشهای آموزشی درامارات،بهبود شرایط یادگیری،اثرات تشویق مداوم،

روشهای ایجاد انگیزه وترغیب دانش آموزان به تحصیل

در این تحقیق سعی شده است به مطالعه روش های ایجاد انگیزه و ترغیب دانش آموزان به تحصیل مورد بررسی قرار گیرد.

تحقیق به صورت کتابخانه ای انجام گرفته و با تطبیق نظریه ها و روش های گوناگون ایجاد انگیزه، موضوع را مورد بررسی قرار داده است.

چرا برخی از دانش آموزان علاقه زیادی به درس، مدرسه و تحصیل دارند و برخی علاقمند به این امور نیستند بررسی چگونگی و چرایی این انگیزه مورد سؤال و بحث بسیاری ازاولیاء، معلمان ومربیان است.

هر پدر و مادر و یا معلمی دوست دارد در دانش آموز ایجاد علاقه ، میل و رغبت به تحصیل را بارور کند تا فراگیر بتواند در امر تحصیل موفق تر و از تحصیل لذت بیشتری ببرد.

انگیزه یعنی چرایی و علت رفتار فرد، نیرویی که فرد را انگیخته و وادار به کاری با میل و رغبت می کند.

موفقیت تحصیلی از مسایل مهم آموزشی و روان شناسی است که رابطه تنگاتنگی با انگیزه دارد. داشتن انگیزه و علاقه به تحصیل و مدرسه از دلایل اصلی موفقیت تحصیلی محسوب می شود.

در ایجاد انگیزه  به تحصیل که موجب ارتقاء موفقیت تحصیلی می گردد  عواملی دخیل هستندکه از آن جمله می توان به توان ذهنی، یادگیری های قبلی، علاقه به دروس خاص و...از یک سو و از سوی دیگر سطح درآمد خانواده،میزان تحصیلات ونوع شغل والدین، موقعیت اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی خانواده، محیط خانواده و....... اشاره کرد.

در بررسی ایجاد انگیزه به تحصیل باید به عوامل مؤثر درونی و بیرونی فرد توجه کرد. وقتی که پدر و مادر همه ی زمینه های علاقمندی را برای دانش آموز فراهم کرده اند چه عواملی باعث می شوند که فرزند آنها میلی به درس نشان ندهد؟ در درون او چه می گذرد؟

بعد از شکست هایی که برای دانش آموزان(در اموردرسی) بوجود می آید توانایی بهره گیری از این تجربه در افراد متفاوت است بعضی آن را زمینه ساز پیروزی بزرگ می دانند و عده ای آن را پایان راه وبعضی اصلاًواکنشی ندارند وظیفه معلمان و مربیان است که آموزش خوب و ارائه راهکار و روش درست را به دانش آموز نشان دهند

در این تحقیق سعی شده است در حد توان به بررسی چند روش ایجاد انگیزه و دلایل و ریشه های آن پرداخته شود.

مقدمه

نخستین نکته ای که معلمان باید بدانند این است که انگیزش انسانی یک موضوع بسیار پیچیده است صدها روان شناس زندگی خود را صرف کرده اند تاعلت نحوه رفتار انسان راکشف کنند  کوشش های آنان به موفقیت های زیادی  منجرشده است امروزه مانسبت به چند دهه ی قبل اطلاعات زیادی درباره ی این موضوع داریم اما این موفقیت ها بدین معنا نیست که درک و فهم ماکامل شده است و اکنون می توانیم به این دانش جدید تمام اشکال رفتارها و نگرش های ضد باروری در مدارس کلاسها رامتوقف کنیم اگرموضوع انگیزش انسان اینقدرساده بود معلمان به حل بسیاری از مشکلاتی که با اندک انگیزش دانش آموزان قابل رفع بود فایق می آمدند بنا براین معلمانی که برای افزایش انگیزش تحصیلی دانش اموزان فعالیت می کنند باید بینش و اهدافی متعادل داشته باشئد معلمان  باید علاوه برداشتن اهدافی متعادل برای افزایش انگیزش تحصلی دانش آموزان باید آگاه باشند که مجموعه ی یکسانی از شیوه های علمی که در تمام موفقیت موثر باشند وجود ندارد.

از آنجایی که تدارک محیط های مناسب برای دانش آموزان باعث افزایش انگیزش یادگیری آنان      می شود از این رو معلمان باید زمان زیادی را جهت آموختن شیوه های آماده سازی محیط مناسب برای دانش آموزان صرف کنند،زیرا این عمل بسیار پیچیده است معلمانی که با تغییر پی در پی روش های تربیتی خود سعی در ایجاد تقویت و پیشبرد انگیزش تحصیلی هستند توصیه می شود که این عمل را بتدریج انجام دهند زیرا ایجاد تغییرات پی درپی حالتی از شوک در افراد ایجاد می کند[i][1].

کلیاتی در مورد انگیزش :

انگیزش از جمله مباحثی است که قرن ها توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است و دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که ارزیابی انگیزش انسان بسیار پیچیده است .اصطلاح انگیزش (motivation)در اصل از ریشه لاتین (movere)مشتق شده است و به معنی تحریک است.

یک جاندار انگیخته ،در مقایسه با یک جاندار نا انگیخته با نیرو و کارایی بیشتری در یک فعالییت در گیر می شود[ii][2].مفهوم انگیزش ممکن است ساده به نظرآیداما تجزیه وتحلیل آن بسیار مشکل است یکی از مشکلات این است که یک نوع رفتار یا عمل ممکن است با انگیزه های متفاوتی ارتباط داشته باشد و مشکل دیگر در مطالعه انگیزش تمیز دادن انگیزه های اصلی و اولیه از انگیزه های ثانویه است سومین مشکل در مطالعه انگیزه ها آن است که افراد ممکن است از دلایلی که پایه واساس یا برانگیزنده اعمالشان می باشد کاملا آگاه نباشند.

موفقیت تحصیلی از جمله مسایل مهمی است که محور بسیاری از پژوهش های آموزشی و روان شناسی است.(براون و کراسی، (1997)؛موس وموس،1990 نایسی و وانیوماکسی 1999).

عوامل بسیاری در موفقیت و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان سهیم هستند که برخی ا ز آنها نظیر هوش، توانایی ویادگیری های قبلی ،شناختی هستند و برخی دیگر نظیر محیط خانوادگی جایگاه اجتماعی – اقتصادی ،غیر شناختی اند.(براون و کراسی، (1997).

الف: عوامل شناختی به این دلیل مهم هستند که فراهم کننده پایه و اساس ذهنی و تجربی برای یادگیری در آینده هستند ورابطه بین آنها و موفقیت تحصیلی کاملاً بارز وقابل مشاهده است. دویک(2000) معتقد است که باورهای هوشی با موفقیت تحصیلی دانش آموزان رابطه دارد.

ب:عوامل غیرشناختی مثل موقعیت خانواده به لحاظ اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی از جمله عوامل مهم در پیشرفت ها و شکست های تحصیلی کودکان به شمار می رود (گولال[iii][3]1374)

نتایج پژوهش ها نیز نشان دهنده ی وجود ارتباط بین بالا بودن سطح اجتماعی اقتصادی والدین و موفقیت تحصیلی دانش آموزان است(باخرو[iv][4] و روشلن[v][5]،1965؛نقل از گولال،1374،موس وموس،1990)

کالجرو(1982) نشان داد که بین سطح درآمد ،میزان تحصیلات و نوع شغل والدین با موفقیت تحصیلی فرزندان آنها رابطه معناداری وجود دارد.

بعد از انجام فعالیتی رفتاردانش آموز به یکی از3 طریق زیر نشان داده می شود:www.zibaweb.com

1- تلاش نکند      2- برای کسب موفقیت تلاش کند     3-برای اجتناب از شکست فعالیت کند

چنین فرض شده است که خصوصیت برخی از افراد این است که نوعی انگیزه پیشرفت از خود نشان   می دهند حال آنکه برخی دیگر غالباً تحت تاثیر انگیزش منفی گریز از شکست هستند دسته دوم خواهان موفقیت نام گرفته اند و گروه سوم را گریزان از شکست می گویند[vi][6].(مک للاند،اتکیسون،کلارکو لوئل 1953).تلاش برای موفقیت یا انگیزه پیشرفت ، از خصوصیات دسته خواهان موفقیت است.

طبق نظریه مک للاند،اتکینسون،کلارکو لوئل (1953)[vii][7]، انگیزه پیشرفت یا انگیزه گرایش، از آرزوهای فزاینده کودک ناشی می شود انگیزه مثبت پیشرفت، نیاز به پیشرفت نامیده می شود.

اگر کودک با کمی تلاش بتواند بر معمای خود غلبه کند احساس لذت خواهد کرد وبه گسترش انگیزه پیشرفت تمایل خواهد داشت در صورتی که کودک نتواند بر معما غلبه کند در او اثر منفی خواهد داشت و به کسب انگیزه گریز از شکست تمایل خواهد داشت.

معلم دانش آموزی را انگیخته[viii][8] می داند که هم مایل است کارهای مورد نظر وی را انجام دهد و هم اینکه عملا آنها را انجام دهد بر همین منوال معلم دانش آموزی را ناانگیخته[ix][9] می داند که مایل نیست کارهای مورد نظر وی را انجام دهد و یا اینکه باید او را وادار به انجام آنها کرد .

نکته دیگری که بر آن تاکید داریم این است که انگیزش در هر نگره ی تربیتی مفهومی ریشه ای دارد هنگامی که در نظام تربیتی شکستی رخ می دهد غالباً انگیزش نکوهیده می شود.

نظریه پردازان و محققان انگیزش انسانی به دو نوع کلی از انگیزش یعنی درونی و بیرونی اشاره    کرده اند.(دسی،1975؛دسی و ریان،1985؛ لپروگرین،1978؛مالون لپر،1987).

انگیزش بیرونی زمانی وجود دارد که افراد به وسیله پیامدی که خارجی است و یا از لحاظ کارکردی مربوط به فعالیتی است که در آن افراد درگیر می شوند برانگیخته می شوند.

دانش آموزان که در فعالیتهای مطلوب خود به صورتی فعال درگیر می شوند برانگیخته شده اند ولی دلیل این سختکوشی آنان با ماهیت خود تکلیف ارتباطی ندارد آنان به این خاطر سختکوش هستند که تکلیف را وسیله ای برای رسیدن به اهداف مطلوب دیگری در نظر می گیرند.

در مقابل انگزش بیرونی،انگیزش درونی وجود دارد بدین معنی که شخص برای انجام موفقیت آمیز تکالیف خود تمایل درونی دارد خواه برای آن ارزش بیرونی وجود داشته باشد و یا نداشته باشد

اگر چه هر دو جهت گیری یعنی انگیزش درونی و بیرونی در اکثر کلاسها وجود دارد،ولی شیوه های عملی مدارس و سیستم کلاسهای ما طوری طرح ریزی می شود که جهت گیری انگیزش بیرونی را بصورت افراطی تسریع می کند.

یکی از راههای اصلی سرعت بخشیدن به انگیزش درونی دانش آموزان برای یادگیری،این است که در محیط های تحصیلی انگیزش درونی با تغییر موقعیتها،از یک روز به روز دیگر حتی دقیقه به دقیقه ادراکات شایستگی و خود تعیین دانش آموزان تغییر خواهد کرد.

انگیزش درونی بطور عمده تابعی از احساس کنترل است. معلمانی که در فکر افزایش انگیزش درونی دانش آموزان هستند باید بیاموزند که برای کنترل محیط های یادگیری خود چگونه برای دانش آموزان فرصتهای واقعی ایجاد کنند. به هر حال، آنان باید فرصتهای کنترل را افزایش دهند.

متأسفانه استفاده ی ناشیانه و نا آگاهانه از روش های ایجاد انگیزش درونی و بیرونی می تواند مشکلات انگیزشی غیر منتظره ای به وجود آورد بروز مشکل عمده بدین علت است که بین جهت گیری های انگیزش بیرونی و انگیزش درونی رابطه ای مثبت وجود ندارد. یعنی، نمی توان با افزایش درجه ی معینی از انگیزش بیرونی باعث افزایش علاقه ی درونی دانش آموز در یک تکلیف شد تا جایی که سطح انگیزش تحصیلی او به بالاترین حد خود برسد. اگر به افرادی که برای انجام فعالیتهای خاصی انگیزش درونی دارند پاداش داده شود سطح انگیزش درونی آنها در آن فعالیتها در آینده کاهش خواهند یافت(دسی، 1971، 1972، 1973،لپروگرین، 1975، لپروگرینو نایسی، 1973).

انگیزش دارای کاربرد مفهومی[x][10]و درجاتی است وتا اندازه ای نیز از توانائیهای فطری[xi][11] و آموختنی پیروی می کند.معلم به هیچ وجه کنترل همه جانبه بر همۀ فرایندهای انگیزشی کلاس درسی ندارد.ولی دستکاری و کنترل کردن انگیزه های کودک در کلاس به شکل گیری شخصیت او اثر می گذارد.در این مورد بحث تقلید بعنوان الگویی برای یادگیری مطرح می شود.تقلید را می توان یادگیری بدون کوشش به شمار آوردکه بوسیله مشاهده ی الگو و بدون توسل به تمرین موجب تقویت رفتار گرددو تأیید این رفتارها موجب ایجاد انگیزه بیشتر برای تقلید از الگوهای مطلوب گردد. اگر معلمان می خواهند که دانش آموزان آنها کنجکاو و پژوهشگر باشند خود باید کنجکاو و پژوهشگر باشند ذکر این نکته قابل توجه  می باشد که هر چه کودک رشد می کند و بطور فزاینده ای خود مختار می شود احتمال اینکه معلم بتواند بطور موفقیت آمیزی با استفاده از فرایندهای یادگیری انگیزه های فراگیر را دست کاری کند، کاهش می یابد.

انگیزه پیشرفت[xii][12]از جمله مسایلی است که باعث ایجاد انگیزش تحصیلی می شود که خود بر دو نوع الف:انگیزه پیشرفت مورد انتظار جامعه ب:انگیزه پیشرفت درونی نمایان می شود.و شکست و موفقیت برای گروه دوم از اهمیت بیشتری برخوردار است کارابنیک[xiii][13] (1972). افرادی که انگیزه پیشرفت بالایی دارند علاقه مند به برتری ، به خاطر برتری هستند نه به خاطر پاداشی که به دنبال دارد آنان روی یک تکلیف، به سبب پولی که بعنوان پاداش به دنبال دارد کار     نمی کنند[xiv][14]. آنها نقشها را بر اساس فرصتهایی که برای برتری فراهم می کنند و نه به خاطر اعتبار[xv][15] آنها ارزیابی می کنند[xvi][16].البته سطح بالای انگیزش پیشرفت تنها هنگامی ظاهر شد که موقعیت نشانه هایی در ارتباط با موفقیت اجتماعی فراهم کند.

والدین در ایجاد انگیزه تحصیلی در فرزندان نقش اساسی دارند؛ هاماچک[xvii][17] (1971) نشان داده است که چگونه رفتار والدین می تواند اثر چشمگیری بر،انگیزه تحصیلی کودکان بگذارد. (با توجه به نتایج فرضی آن برای موفقیت تحصیلی آنان)، کودکان یاد می گیرند که نگرشهای افراد با نفوذ (والدین ومعلمان ) نسبت به خود، پیشرفت تحصیلی و توانایی بالقوه آنان را درک کرده و این ارزشیابی را بعنوان حقیقت بپذیرند. نتیجه جالبی از یک مطالعه در ارتباط با این موضوع توسط کتکاوسکی و دیگران[xviii][18](1964) بدست آمده است آنها متوجه نوعی ارتباط نیرومند بین نگرشهای پیشرفت تحصیلی والدین و رفتار آنها نسبت به کودکان خود شدند. ارزشهای مادر بیشتر بارفتار آنها نسبت به پسران مرتبط بودند تا دختران و در مورد پدران بر عکس آن درست بود.

به نظر می رسد که نیاز به پیشرفت تحصیلی، ریشه کاملاً محکمی در نگرشهای والدین نسبت به پیشرفت تحصیلی و رفتار آنها نسبت به فرزندان خود در موقعیت های پیشرفت تحصیلی دارد.[xix][19]

آموزش انگیزه

الشوار و دیگران [xx][20](1970)  شش گام عمده برای آموزش اانگیزش پیشرفت را ارائه کردند این گام ها که به ترتیب مورد توجه قرار خواهند گرفت از این قرارند:

1- توجه خود را به آنچه که اینجا و اکنون رخ می دهد متمرکز کنید.

2- تجربه یکپارچه و عمیق از افکار، اعمال و احساسات را فراهم کنید.

3-  به شخص یاری دهید تا از تجربه خود با کوشش در پنداشتن آنچه که رخ داده است سر در بیاورد.

4- تجربه یاد شده را به ارزشها، اهداف ، رفتارها و ارتباطات شخص با دیگران اتباط دهید.

5- به وسیله تمرین و تفکر ، عمل واحساسات تازه را تثبیت کنید.

6- تغییرات به دست آمده را درونی سازید.

همچنین شواهدی دال بر ارتباط انگیزه تحصیلی با کارکرد مدرسه وجود داردکه به صورت کلی وضمنی بر رفتار دانش آموزان تاثیر دارد.البته بعضی از مدارس گامی فراتر رفته و به آموزش و تعلیم انگیزش پرداخته اند که نتایج بدست آمده از مدارس مختلف بسیار پیچیده و گاهاً متعارض می باشند.بعضی از این آموزشها به صورت دوره های کوتاه مدت ارائه شده است که ازآن جمله شیوة بیان از راه وانمود سازی[xxi][21] در بازی، واکاوی مورد نگاریها[xxii][22]،( سخنرانی مردان موفق)، «آموزش روانی»[xxiii][23]را می توان نام برد.

مدارس می توانند براساس شایستگی تحصیلی دانش آموزان یک برنامه ی آموزشی که باعث ایجاد انگیزش تحصیلی می شود رادرمورد نظر داشته باشند که خصوصیات آن عبارتست از:

1- تمرکز بر آموزش مستقیم مهارتها و راهبردها و روش هایی که بعداً دانش آموز در یادگیریها، حل مسائل و ایجاد محصول از آنها استفاده کند.

2-  فراهم کردن تکالیفی با دشواری متوسط که دانش آموز مهارتها، روشها و راهبردهای خود را تمرین می کند

3-  اجازه دادن  به دانش آموزان به منظور گزینش اطلاعات از طریق انجام تکالیف خود

4-  فراهم کردن حمایت های آموزشی (الگوسازی، ایجاد اهداف فرعی،تقسیم تکالیف) همزمان با کار دانش آموزان بر روی تکالیفی با دشواری متوسط.

5-  تشویق دانش آموزان به منظور حمایت از یکدیگر همزمان با کار روی تکلیفی با دشواری متوسط

6-  تشویق دانش آموزان به بیان نظایر خود از محتوای دروس.

7-  اجازه دادن به دانش آموزان که بر تکالیف خود کنترل بیشتری داشته باشد همزمان با افزایش شایستگی در تکالیف که انجام می دهد.

8-  کاهش امتحاناتی که مبتنی بر روشهای سنتی است جهت ارزشیابی دانش آموزان.

9- ارزشیابی دانش آموزان به صورتی که تشخیص داده شود که آیا آنان می توانند روشها،راهبردهاو مهارت هایی که در درس آموخته شده اند را نشان دهند یا نه همزمان با انجام تکالیف.www.zibaweb.com

نتیجه گیری

معلمان انگیزش را عامل مهمی در یادگیری می دانند و از این رو می خواهند دانش آموزانی با انگیزه داشته باشند.و دانش آموزان نیز خواهان موفقیت و کسب پیروزی هستند در این خصوص معلم می تواند به دانش آموز کمک کند.

راهبرد هایی برای ارضای نیازهای یادگیری فرد

1-  تشخیص نیازها، علایق و اهداف منحصر به فرد دانش آموزان.

2- کمک به دانش آموزان برای تعریف اهداف فردی خود و آنچه که به اهداف یادگیری آنها مربوط می شود.

3-  مرتبط کردن اهداف کلی یادگیری با علایق و اهداف منحصر به فرد دانش آموزان.

4-  سازماندهی اهداف و فعالیت های یادگیری به منظور تشویق دانش آموزان به موفقیت های فردی.

5-  استفاده از سر مشق برای آگاه کردن دانش آموزان از ا رزش و منافع حاصل از مهارتهای خاص.

برخی از اصول اساسی بدست آمده از تحقیق عبارتند از:

1-  دانش آموزان از طریق یادگیری شرایط و فعالیت هایی برانگیخته می شوند که:

الف: آنها را در هماورد جویی شخصی و فعالانه یادگیری درگیر کند و ب: به آنهااجازه داده شود تا دست به اتنخاب های شخصی بزنند و مقتضیات تکالیف را با ظرفیت های شان هماهنگ سازند.

2-  انگیزش دانش آموزان در صورتی افزایش می یابد که دریابند تکالیف یادگیری الف: به طور مستقیم یا غیر مستقیم با نیازها، علایق و اهداف شخصی آنها مرتبط است و ب: سطح دشواری آن به گونه ای است که می توانند به صورتی موفقیت آمیز آنها را انجام دهند.

3-  انگیزش ذاتی دانش آموزان به یادگیری در محیط امن، اعتماد بخش و حمایتگرایانه پرورش یابد، که دارای این ویژگی ها باشد: الف بزرگسالان،در روابط کیفی خود توام با توجه به توانمندی های بالقوة جوانان، را دریابند  ب: نیازهای منحصر به فرد دانش آموزان از نظر یادگیری و آموزشی مورد حمایت قرار می گیرند و ج: فرصت هایی برای خطر کردن بدون ترس از شکست خوردن برای دانش آموزان فراهم کند.

این اصول اساسی به جنبه هایی از نقش معلمان به عنوان برانگیزاننده اشاره دارد: نخست آنکه به نیاز معلمان برای آگاه شدن از نیازها و علایق شخصی هر دانش آموز اشاره می کند.

دومین جنبه ی نقش تمرکز بر شیوه هایی است که در آن دانش آموزان هم مسئولیت فردی خود را در یادگیری بپذیرند و هم به طور فعالانه در تجارب یادگیری درگیر شود ذکر این نکته ضروری است که دانش آموز به طور ذاتی نسبت به زمینه های مورد علاقه یخود وقت تلاش و انرژی صرف می کند، یا هنگامی که کاری را به طور شخصی معنادار می سازند.

سرانجام آنکه اصول مذکور اشاره بر این دارند که بخش عمده ای از نقش معلمان، ایجاد محیطی امن اعتماد بخش و حمایت آمیز است که با ابراز علاقه، توجه و ملاحظه ی خالصانه به هر دانش آموز بوجود می آید

یافته های پژوهشی نشان می دهند که بخشی از ضرورت های ایجاد فضای امن و مطمئن برای دانش آموزان بر ساختارهای غیر رقابتی ـ مشارکتی ـ و آن نوع اهداف آموزشی تأکید دارد که مغایر با ساختارهای رقابت آمیز است.

نقش معلم به عنوان برانگیزاننده، در بردارنده ی رشد فزاینده احساسات مثبت دانش آموزان نسبت به خود و ایجاد انگیزه ی یادگیری به عنوان یک عامل مهم خلاقانه و هماورد جویانه است.www.zibaweb.com

منابع و مأخذ

-                                    فرجی ذبیح الله ، انگیزش و هیجان

-                                    ریچارد سی، تیوان، باردی، اسمیت، انگیزش؛ترجمه ملک عبداللهی

-                                    ساموئل، بال، انگیزش در کلاس

-                                    ال،اسپالدینگ،انگیزش در کلاس درس، ترجمه حسین یعقوبی، ایرج خوش خلق

-                                    باربارا، مک کومیز، جیمز، پاپ، پرورش انگیزه، ترجمه دکتر صغری ابراهیم قوام

-                                    ویلیام دبایوپرکسی، خودپنداری و موفقیت تحصیلی، ترجمه دکتر سید محمد میرکمالی

-                                    اتکینسون و هیگارد، زمینه های روانشناسی، ترجمه محمدتقی براهینی

-                                    مجله روان شناسی، فصلنامه انجمن ایران و روان شناس، سال هفتم /شماره 1

*********************

روشهای ایجاد انگیزش در دانش آموزان

بهترين راه ايجاد‌ علاقه د‌ر ياد‌گيرند‌گان بهبود‌ شرايط ياد‌گيري و افزايش سطح كيفي روش‌هاي آموزشي است.  

از اين طريق ياد‌گيرند‌گان به موفقيت بيشتر د‌ر ياد‌گيري نائل مي‌آيند‌، و اين كسب موفقيت علاقه و انگيزش آنها را نسبت به ياد‌گيري مطالب تازه افزايش مي‌د‌هد‌.

د‌ر زير روش‌ها و فنون د‌يگري معرفي مي‌شود‌ كه استفاد‌ه از آنها معلم را د‌ر بالابرد‌ن سطح انگيزش د‌انش‌آموزان ياري مي‌د‌هد‌.

1ـ آنچه را كه از ياد‌گيرند‌گان به عنوان هد‌ف آموزشي انتظار د‌اريد‌، د‌ر آغاز د‌رس د‌قيقاً به آنها بگوييد‌. ترغيب و

هد‌ايت ياد‌گيري د‌انش‌آموزان و د‌انشجويان مستلزم بيان صريح هد‌ف‌هاي آموزشي و نوع رفتارها يا مهارت‌هايي است كه آنها مي‌خواهند‌ بياموزند‌. پژوهش‌هاي انجام شد‌ه نشان د‌اد‌ه‌اند‌، ياد‌گيرند‌گاني كه از هد‌ف‌هاي د‌رس و آموزش مطلع نمي‌شوند‌، به خوبي ياد‌گيرند‌گاني كه معلم پيش از آغاز د‌رس د‌قيقاً به آنها مي‌گويد‌ كه چه انتظاراتي از آنها د‌ارد‌، د‌ر پيشرفت د‌رسي موفق نمي‌شوند‌. علاوه بر اين مطلب، معلمان بايد‌ د‌ر ضمن توضيح هد‌ف‌هاي آموزشي به ياد‌گيرند‌گان، د‌ر آنها نسبت به نتايج ياد‌گيري انتظارات مثبتي ايجاد‌ كنند‌. «ند‌اد‌ن اطلاعات ضروري به ياد‌گيرند‌گان د‌رباره نتايج فعاليت‌هاي ياد‌گيري آنان يا ايجاد‌ انتظارات منفي د‌ر آنان د‌رباره كاري كه بايد‌ انجام د‌هند‌، منجر به انگيزه ياد‌گيري د‌ر آنها نخواهد‌ شد‌.

2ـ د‌ر شرايط مقتضي از تشويق‌هاي كلامي استفاد‌ه كنيد‌. د‌ر بسياري از مواقع، تقويت ملموس به اند‌ازه

تشويق‌هاي كلامي معلم موثر نيست. استفاد‌ه از اظهاراتي چون «خوب» «عالي» و «مرحبا» پس از عملكرد‌

درست د‌انش‌آموز از تد‌ابير موثر انگيزش است. تشويق د‌انش‌آموز ساد‌ه‌ترين و طبيعي‌ترين وسيله‌اي است كه به سهولت د‌ر اختيار معلمان قرار د‌ارد‌. موثرترين تشويق، آن است كه به رفتار و عملكرد‌ د‌رست د‌انش‌آموز وابسته باشد‌. ضمناً معلم بايد‌ به اند‌ازه لازم د‌انش‌آموزان را مورد‌ ستايش و تشويق قرار د‌هد‌. تشويق بيش از حد‌ اثرش را از د‌ست مي‌د‌هد‌ و از خاصيت تقويت‌كنند‌گي آن كاسته مي‌شود‌. علاوه بر اظهارات شفاهي، تشويق‌هاي كتبي د‌ر ورقه امتحاني و د‌فترچه تكليف د‌انش‌آموزان بر ياد‌گيري آنان اثر مثبت د‌ارد‌.

پژوهش‌هايي كه پنيج (1958) د‌ر اين باره انجام د‌اد‌ه و او را متقاعد‌ كرد‌ه‌اند‌، نشان مي‌د‌هد‌

وقتي معلم به خود‌ زحمت مي‌د‌هد‌ كه د‌ر د‌فترچه تكليف د‌انش‌آموزان اظهارات تشويق‌آميزي بنويسد‌، اين اظهارات بر كوشش، د‌قت، نگرش يا هر آنچه سبب افزايش ياد‌گيري د‌انش‌آموزان مي‌شود‌، تاثير چشم‌گيري د‌ارد‌. اين تاثير سبب بالا بردن توانايي د‌انش‌آموز براي ياد‌گيري مستقل است.

3ـ از آزمون‌ها و نمرات به عنوان وسيله‌اي براي ايجاد‌ انگيزش د‌ر ياد‌گيرند‌گان استفاد‌ه كنيد‌.

از آنجا كه نتايج آزمون‌ها به صورت نمره‌هايي كه به ياد‌گيرند‌گان د‌اد‌ه مي‌شوند‌، با پاد‌اش‌هاي اجتماعي چون تاييد‌ معلم و والد‌ين، ارتقا به كلاس بالاتر، د‌ريافت گواهينامه، ورود‌ به د‌انشگاه، كسب مشاغل مورد‌ علاقه، و موارد‌ي نظاير اينها وابسته‌اند‌، نمره‌هاي معلمان د‌اراي ارزش انگيزشي زياد‌ي است.

بنابراين معلم مي‌تواند‌، با اجراي مكرر آزمون‌ها، سطح انگيزشي ياد‌گيرند‌گان را بالا ببرد‌. با اين حال، نكته‌اي كه بايد‌ د‌ر رابطه با آزمون‌ها و امتحانات مختلف د‌ر نظر گرفته شود‌، اين است كه از آنها به عنوان وسيله‌اي براي د‌اد‌ن بازخورد‌ به د‌انش‌آموزان د‌ر رابطه با نحوه عملكرد‌ و ميزان ياد‌گيري‌شان استفاد‌ه شود‌، نه به عنوان وسيله‌اي براي ارعاب و تنبيه آنان.

4ـ از خاصيت برا نگيختگي مطالب مختلف استفاد‌ه كنيد‌

محرك‌هاي تازه، تعجب برانگيز، و پرمعني سطح برانگيختگي را افزايش مي‌د‌هند‌ و سبب تحرك حس كنجكاوي ياد‌گيرند‌ه مي‌شوند‌. معلم مي‌تواند‌ با ارائه مسائل و مطالبي كه از اين ويژگي‌ها برخورد‌ارند‌، د‌ر ياد‌گيرند‌گان ايجاد‌ انگيزش كند‌. د‌ر اين مورد‌ بايد‌ د‌قت شود‌ كه مسائل و مطالب ارائه شد‌ه، بيش از حد‌ توانايي د‌انش‌آموزان، پيچيد‌ه نباشند‌، زيرا اين امر ممكن است به شكست و ناكامي منجرشد‌ه و آنها را د‌لسرد‌ كند‌.

5 ـ مطالب آموزشي را از ساد‌ه به مشكل ارائه د‌هيد‌.

  ارائه مطالب د‌رس به صورت متوالي، از ساد‌ه به د‌شوار، موجب مي‌شود‌ كه ياد‌گيرند‌گان ابتد‌ا د‌ر ياد‌گيري مطالب   ساد‌ه به اند‌ازه كافي موفقيت به د‌ست آورند‌. همچنان كه قبلاً گفته شد‌، اين كسب موفقيت اوليه انگيزش  ياد‌گيرند‌ه را براي ياد‌گيري‌هاي بيشتر افزايش مي‌د‌هد‌ و بر آماد‌گي او مي‌افزايد‌. علاوه بر اين، كسب پيشرفت غالباً به د‌ريافت مشوق‌هاي پاد‌اش و تاييد‌ از سوي معلم و والد‌ين منجر مي‌شود‌، كه اين خود‌ يكي از عوامل مهم انگيزش به شمار مي‌آيد‌. بنابراين، معلم بايد‌ سعي كند‌ تا د‌ر تمام مراحل آموزشي براي همه ياد‌گيرند‌گان فرصت كسب موفقيت را فراهم آورد‌.

به نقل از روزنامه اطلاعات ٢١/٢/۷۸ ثريا بهاري اويلق