zibaweb.com زیبا وب ،سایت مفید برای دانش آموزان و معلمان ایرانی
تکنیک گردش تخیلی در کلاس،گردش تخیلی در آموزش چه نقشی دارد؟،پرورش قوه تخيل ،یک روش آموزشی جدید در تدریس،شیوه جدید آموزشی در کلاس،کلاس های جذاب و شاد با یک روش نوین،چگونه کلاس فعالی داشته باشیم،معلمان فعال از چه روشهای تدریس استفاده می کنند، آموزش معلم به دانش آموزان
ذهن دانش آموزان نيازمند تخيل فعال است،نقش قوه تخیل در زندگی بهتر
هنگامي كه سختيهاي روزگار انسان را در محاصره قرار ميدهد و غم و ناراحتي
همچون جغدهاي شوم در تاريكي حاكم شده در ذهن ما، با صداي خود قلب ما را
ميفشارد، آدمي به گوشهيي پناه ميبرد و چشمان خود را ميبندد و با پرنده
خيال خود به سرزمينهاي زيبا و دلانگيز مهاجرت ميكند و به جايي ميرود كه
خورشيد با پرتوهاي درخشان خود، چمنزارهاي سرسبز را نوازش ميدهد و آبهاي
نيلگون با رنگ آرامبخش خود، جسم آدمي را همچون دوران نوزادي، در گهواره
تكان ميدهد و وجود آدمي با اين سفر خيالي، لحظاتي كوتاه به آرامش ميرسد و
به گفته كالريج، «تخيل نيرويي است كه پيوند دهنده ذهن و طبيعت به يكديگر
است.»در هنگام تمرينات آرامسازي بدن، از اين سفرهاي خيالي در مدت
زمانهاي كوتاه استفاده ميشود تا به سلامت رواني انسان كمك كند.
اين سفرها اگرچه شيرين و لذتبخش هستند و آدمي را از دنياي پرهياهو و شلوغ و
پرحادثه به سرزميني آرام و ساكت ميبرند، اما اگر به طول بيانجامند ممكن
است انسان را از دنياي واقعي جدا كند و از توانمندي انسان براي مقابله با
مشكلات بكاهد.
اما با كمك تخيل ميتوان سفر ديگري را نيز آغاز كرد. در اين سفر با سوار شدن
بر اسب تخيل فعال ميتوان به كشف سرزمينهاي ناشناخته نايل آمد و چيزهايي
را مشاهده كرد كه ديگران تنها در آينده موفق به دانستن آن شوند. در اين
سفر، افسار اين اسب تندپا در دستان آدمي است و تنها با اراده او قادر است در
سرزمينهاي خيالي بتازد و به راه خود ادامه دهد و البته اين سير و سياحت
نيازمند توانمندي، علم و دانش، تفكر و همچنين رهايي از تنبلي ذهن است و بر
خلاف پرنده تخيل غيرفعال كه ذهن انسان را به يك باره از محل كار و يا
كلاس درس، هنگام صحبت با ديگران، در موقع رانندگي و يا حين خستگي از
دنياي واقعي جدا ساخته و به سوي مكانهاي مورد دلخواه پرواز ميدهد، تخيل
فعال نيازمند انرژي و تلاش است و اين آدمي است كه ذهن خود را با اراده
خويش به سوي آسمان خيال پرواز ميدهد.
پرورش قوه تخيل
كودكان نيازمند مهارتهايي هستند كه قوه تخيل آنان را رشد دهد تا در
بزرگسالي بتوانند با كمك اين مهارت به زندگي بهتري دست يابند، در غير اين
صورت هنگامي كه به مرحله بزرگسالي ميرسند چون بهرهگيري از تخيل فعال در
آنان به صورت يك عادت درنيامده است، در زندگي با مشكلات عديدهيي روبرو
ميشوند و ديگر نميتوانند در طول زندگي، در هنگام كار، تربيت فرزندان و ...
از تخيل خويش كمك بگيرند. لذا در جامعهيي كه مردم آن با تخيل كردن
بيگانه هستند ممكن است با مشكلاتي به شرح زير روبرو شوند:
1 -مردم قادر نيستند ميان تخيل فعال و تخيل غيرفعال تفكيك واقع شده و چه
بسا اگر كسي بخواهد فعالانه از قوه تخيل خود در امور مختلف بهره ببرد، از
طرف ديگران خيالباف محسوب شده و لذا براي فرار از اين برچسب، افراد تمايلي
به استفاده از قوه تخيل خود ندارند، لذا قادر نيستند با كمك آن عواقب هر
تصميمي را كه ميگيرند در ذهن خود به تصور در آورند و به همين خاطر در سطح
جامعه، مردم بطور دايم با عواقب تصميمات نسنجيده خود روبرو ميشوند و گهگاه
هر كسي تلاش ميكند، تقصير اشتباهات خود را به گردن ديگري بياندازد
2 -در جامعهيي كه مردم از قوه تخيل خود بخوبي استفاده نميكنند، كمتر شاهد
پديد آمدن آفرينشهاي ادبي ارزشمند و شاهكارهاي هنري هستند. فرهنگ هر جامعه
نيازمند خلق آثار بديع و شگفتانگيز است تا از اين طريق بتواند علاوه بر
سرعت بخشيدن به تكامل اعضاي جامعه، از طرفي پيام يك فرهنگ را به تمامي
نقاط دنيا منتقل كند. آثار ارزشمند مولوي در امريكا جزو پرفروشترين كتابهاست
و اين چيزي نيست غير از به كار گرفتن ارزشمندترين مفاهيم در كنار يك تخيل
قوي.
3- به علت بيعلاقگي جامعه، سازمانهاي دولتي و غيردولتي نيز پديد نميآيند
تا فعالانه در مورد آينده به پيشبيني بپردازند و اين سبب ميشود بعضي از
طرحهايي كه در سطح ملي اجرا ميشود، چون شرايط آينده در آن مدنظر قرار
نميگيرد، با گذرزمان خود به يك مشكل تبديل ميشوند.
اسكن لون ( (ScanLon
از صاحبنظران تعليم و تربيت ميگويد: «اين تصور ما از آينده است كه در حد
قابل توجهي تعيين خواهد كرد كه چه نوع برنامهيي طرحريزي شده است.»
اصولا حضور در آينده تنها با كمك تخيل قوي امكانپذير است. در كشورهاي
توسعهيافته، انجمنهايي وجود دارند كه با دعوت از انسانهاي علاقهمند سعي
ميكنند با بهرهگيري از تخيل فعال آنان به پيشبيني آينده كشورشان
بپردازند.
آنان هر كس را با هر تحصيلي، هر شغلي و در هر موقعيتي دعوت ميكنند تا در
اين انجمنها حاضر شده و با قوه تخيل خود حدس بزنند. چه آيندهيي پيش روي
كشورشان است. انجمن دنياي آينده (
(World Future Socity)يكي
از اين انجمنها در غرب است كه نتايج دستاوردهاي خود را در اختيار سازمانهاي
مختلف قرار ميدهد،سازمانهايي كه در زمينه تعليم و تربيت، بهداشت و درمان،
نيروهاي نظامي و ديگر امور فعاليت ميكنند و همين امر سبب ميشود تا
كارشناسان در اين سازمانها با بهرهگيري از آخرين پيشبينيها، بهتر
برنامهريزي و تصميمگيريهاي بهتري را اتخاذ كنند. حتي اين انجمنها از
نويسندگان داستانهاي علمي تخيلي حمايت ميكنند تا از اين طريق بتوانند وسعت
دانستههاي مردم را نسبت به زندگي در آينده گسترش دهند، تا در نهايت مردم
براي آينده آماده شوند و كودكان را براي زمان خود تربيت كنند. متاسفانه در
كشورهاي در حال توسعه چون مردم قادر به پيشبيني كردن آينده نيستند، بطور
دايم به دنبال مشكلات جديد ميدوند و زماني كه اين مشكلات را برطرف
ميكنند، مشكلات جديدتري كه مربوط به زمان ديگري است پديدار ميشود و به
همين خاطر گويي اين مشكلات هستند كه انسانها را هدايت ميكنند . مشكلاتي كه
با گذر زمان متولد ميشوند و تنها با مدد فكر و انديشه و با تخيل قوي قابل
شناخته شدن هستند.
4 -مردم بدون بهرهگيري فعالانه از قوه تخيل خويش، تمايلي به مطالعه
چيزهايي كه تا حدي ناشناخته و بسختي درك ميشوند، ندارند و به همين خاطر
ادبيات علمي تخيلي در بين مردم جاذبهيي ندارد و كسي نيز به اين كار
رغبتي نشان نميدهد. بسياري از اكتشافات و اختراعات جديد در غرب، در گذشته
توسط بسياري از نويسندگان داستانهاي علمي و تخيلي به تصور در آمده بود. از
طرفي چون مردم با تخيل فعال بيگانهاند، كمكم از تجربه كردن آن دچار ترس
و نگراني ميشوند، زيرا احساس ميكنند در جايي قدم ميگذارند كه در مورد آن
آشنايي ندارند و در مورد چيزهايي فكر ميكنند كه ميترسند چه بسا روزي به
سراغشان بيايد و حتي سبب مسووليتپذيري بيشتر در آنان شود و لذا از آن فرار
ميكنند و قادر نيستند در تخيلات خويش دنيايي را براي يك زندگي بهتر، در ذهن
خويش به تصور در آورند و گاهي اوقات با كسي كه با قوه تخيل خود به حقايقي
دست يافته و آن را بيان ميكند، مخالفت ميورزند و چه بسا باورهايي نيز در
بين مردم شايع ميشود كه سبب ميگردد فرد از قدرت تخيل خود استفاده نكند.
براي مثال اگر كسي در مورد عواقب ناخوشايند يك رانندگي سريع و تند و
بيملاحظه، سخن بگويد و در مورد رويدادهاي
احتمالي كه ممكن است
رخ دهد با دقت صحبت كند، ممكن است مورد سرزنش واقع شود كه انديشه بد نكن
و از خبرهاي بد سخن نگو و لذا مردم تمايلي ندارند با تخيل فعال به سوي
پيشبيني مخاطرات پيشبروند، زيرا گمان ميكنند، آرامش ذهن خود را از دست
ميدهند، در حالي كه اين آرامش موقت، چه بسا به دنبال خود، توفانهاي
مهيبي را در پي داشته باشد كه بايد براي آن چارهيي انديشيد و ممكن است
انسان روزي در شرايط مصيبتباري گرفتار شود كه ديگر نتوان براي آن راهحلي
انديشيد.
5 -بسياري از دانشآموختگان چون براساس شرايط آينده تربيت نميشوند،
هنگامي كه فارغالتحصيل ميشوند هميشه حسرت گذشته را ميخورند و ميگويند با
اين تخصص و مهارت، اگر در گذشته بوديم موفق ميشويم و اين بخاطر آن است
كه در برنامهريزيها، يك خلا مربوط به پيشبيني مناسب از آينده بشدت احساس
ميشود.
6 -مللي كه مردم آنها از مهارت تخيل كردن برخوردارند به علت پيشبيني
رويدادهاي آينده در تمامي ابعاد زندگي، از خسارتهاي بسيار سنگيني پيشگيري
ميكنند كه اين خود سبب ميشود ثروت ملي از دست رفته و روزبه روز ثروتمندتر
شوند و بر عكس ملتهايي كه نتوانند از قوه تخيل خود براي پيشبيني مخاطرات
بهرهمند شوند هميشه با حوادث ناخواسته و غيرمترقبه فراوان روبرو ميشوند.
امروزه، ضروري است دانشآموزان از مهارتهاي لازم در زمينه تخيل فعال
برخوردار بوده و با بهرهگيري از تجربيات ديگران و مطالعه بيشتر و تعميق در
ذهن خود به چيزهايي نو و جديد برسند و خود را براي يك زندگي پيشرفته آماده
كنند.
تكنيك گردش تخيلي
در اين مقاله يك تكنيك خلاقيت به نام «گردش تخيلي» شرح داده ميشود كه
معلمان ميتوانند درهنگام اوقات فوق برنامه دانشآموزان از آن بهره گرفته
و در جهت رشد قوه تخيل دانشآموزان بكار گيرند، در اين رابطه لازم است به
نكات ذيل توجه شود:
1 -ابتدا معلم بايد موضوع مشخصي را تعيين كند.
2 -دانشآموزان كلاس بايد به چندين گروه تقسيم شده و از بين آنها نماينده
هر گروه مشخص شود.
3 -بهتر است از يك فرد با تجربه در خصوص آن موضوع جهت حضور در كلاس دعوت
شود تا از نظرات تخصصي او استفاده شود و يا معلم در رابطه با موضوع مورد بحث
از قبل مطالعه كرده و تجربه كسب كند.
4 -معلم به عنوان هماهنگ كننده تلاش ميكند نتايج به دست آمده از گروهها
را جمعآوري كرده و به اطلاع كل دانشآموزان برساند و در نهايت بصورت يك
تجربه آموزشي ثبت كند.
5 -فرض ميكنيم موضوع مورد نظر «برگزاري يك اردو جهت كوهپيمايي30 نفر از
دانشآموزان» است.
6 -ابتدا معلم، موضوع مورد بحث را به صورت يك گردش تخيلي در ذهن
دانشآموزان زنده ميكند. او ميتواند بطور تقريبي محل كوهپيمايي شكل مسير،
مقصد مورد نظر و ديگر نكات قابل توجه را به دانشآموزان بگويد، دانشآموزان
كم كم قادر خواهند شد مكان خيالي را در ذهن خود تجسم كنند.
7 -آنگاه دانشآموزان به مدت يك ربع چشمان خود را ميبندند و گردش تخيلي
خود را آغاز ميكنند و با عبور از مسيرهاي خيالي به سوي مقصد شروع به
كوهپيمايي ميكنند و معلم ميتواند به آنان نكاتي را گوشزد كند كه در طول
مسير ممكن است با آن روبرو شده و يا تجربه كنند و اين كمك ميكند تا آنها
به آرامي قوه تخيل خود را فعال كنند.
8 -در طول يك ربع ساعت گردش تخيلي، دانشآموزان بايد چيزهايي را كه به
تصور درميآورند و در اين گردش با آن روبرو شدهاند بر روي كاغذ ثبت كنند.
9 -البته بايد به خاطر داشت اين تمرين در ابتدا ممكن است سخت باشد اما با
هر بار انجام دادن، هم معلم و هم دانشآموزان در آن، مهارت مييابند و كم
كم آن را يك مهارت لذتبخش خواهند يافت، لذا شروع كار بسيار مهم است و
معلم بايد با مهارت آنان را به اين كار علاقهمند و قوه تخيل آنان را فعال
كند. پس از گذشت 30 دقيقه، نمايندگان گروهها بايد نتايج اعضاي گروه را
ثبت كرده و در اختيار معلم قرار دهند.
10 -معلم بايد كل نتايج به دست آمده را به دانشآموزان منتقل كند و بر
روي تخته سياه بنويسد.
11 -دانشآموزان با ديدن نتايج گردش تخيلي، جرقههايي در ذهنشان زده ميشود
و در گردش بعدي با نكات جالبتري روبرو خواهند شد.
12 -بار ديگر معلم از دانشآموزان ميخواهد، چشمان خود را ببندند و با
رويدادهاي جديدي كه به وقوع ميپيوندد، روبرو شوند. او در اين لحظه ميتواند
بگويد سنگي از كوه در حال سقوط است و به سمت دانشآموزان در حال پيشروي
است، او 5 دقيقه به دانشآموزان فرصت ميدهد كه با چشمان بسته بار ديگر در
تخيل خود صحنههايي را كه رخ ميدهد تصور كنند. آنگاه پس از 5 دقيقه نتايج
اين رويداد در كلاس بيان ميشود. معلم ميتواند يكي از وقايع مهم كه در
اين اتفاق رخ داده است را انتخاب كرده و بار ديگر دانشآموزان را در
تخيلشان با يك مشكل مهم ديگر روبرو سازد. او در اين موقع
5
دقيقه ديگر به دانشآموزان فرصت ميدهد و ميگويد، يكي از سنگها بر روي
يكي از دانشآموزان افتاده و او مصدوم شده است و اين سوال مطرح ميشود كه
اكنون چه اقدامي بايد انجام داد؟
14 -دانشآموزان بار ديگر با چشمان بسته به گردشگاه تخيلي خود برميگردند و
اقداماتي را كه ميتوانند انجام دهند بر روي كاغذ ثبت ميكنند.
نتيجه
نتايجي كه از اين گردش تخيلي به دست ميآيد
به شرح زير است:
الف دانش آموزان از تجربيات يكديگر چيزهاي جديدي ميآموزند.
ب دانشآموزان خاطرات مشابهي را كه در گذشته به همراه خانواده داشتهاند
بيان ميكنند.
ج دانشآموزان، اقداماتي را شرح ميدهند كه چه بسا جان مصدوم را به خطر
اندازد و آنها در كلاس به اين اقدامات مخاطره انگيز پي ميبرند.
د دانشآموزان از فعاليتهايي سخن ميگويند كه در آن نوآوريهايي مشاهده
ميشود.
ه دانشآموزان درمييابند كه بايد از آموزشهاي جديد برخوردار شوند و مهارتهاي
تازهيي را كسب كنند. و دانشآموزان تجربهيي را به صورت گروهي در زمينه
بهرهگيري از تخيل فعال فرا ميگيرند و مهارت آنان در اين زمينه افزايش
مييابد.
معلم ميتواند دانشآموزان را تا پايان ساعت كلاس در اين سفرها راهنمايي كند
و لحظه به لحظه به تجربيات آنان بيفزايد و آنان ياد ميگيرند كه ميتوانند
با كمك قوه تخيل خود در مورد چيزهاي مختلف بيانديشند. معلمان ميتوانند از
اين تكنيك در زمينه پيشگيري از حوادث غيرمترقبه، جرم و جنايت، آسيبهاي
اجتماعي، طرحهاي اجرايي استفاده كرده و به رشد تخيل دانشآموزان كمك
كنند.
اگر دانشآموزان قوه تخيل خود را رشد دهند آنان در آينده در هر شغل و
مسووليتي كه قرار ميگيرند، بخوبي قادرند مخاطرات هر تصميمي را كه ميگيرند،
تصور كنند و تلاش كنند بهترين تصميم را بگيرند و از خود آفرينشهاي ادبي و
هنري و نوآوريهاي جديد ارايه دهند ، در غير اين صورت ممكن است آنان به
افرادي تبديل شوند كه در مسووليتهاي مختلف و در نقشهاي والدين و يا
كارشناس و يا هر موقعيت ديگر، تصميماتي بگيرند كه گاهي تبعات آن بسيار مخرب
و خانمانسوز باشد. امروزه بعضي از مردم در زندگي شخصي خود گاهي بدون
عاقبتانديشي و تفكر در مورد اعمال خود، چنان غرق در زندگي روزمره ميشوند
كه نميدانند به كجا ميروند، زيرا از قوه تخيل خود استفاده نميكنند تا
عواقب هر راهي را كه انتخاب ميكنند به دقت بررسي كنند و آنگاه در انتهاي
عمر تنها با حسرت زندگي را وداع ميگويند.
اميل كووه دانشمندي كه بيش از 20 سال بر روي تلقين پژوهش كرده است بيان
ميكند كه در رويارويي تخيل و اراده، اين تخيل است كه بر اراده پيروز
ميشود. بد نيست به خاطر داشته باشيم به گفته رالف والدوامرسون، «تخيل،
استعداد معدودي از افراد نيست بلكه نشانه سلامت همه انسانهاست.» ذهن خلاق
دانشآموزان ما، نيازمند تخيل فعال است، تخيلي كه در آن تنها انسانهاي
سربلند و بزرگ در يك جامعه سعادتمند به تصور درميآيد.
****
منبع : مقاله "ذهن دانش آموزان نيازمند تخيل فعال است " -نويسنده :حميد ميرزاآقايي -چهارشنبه روزنامه اعتماد 29 آبان - 1381 شماره 211 www.Fekreno.org